Slobodan Milošević je u Haagu umro u trenutku kad je bila skinuta zaštita s dokumenata koji su ključni dokazi za srpskocrnogorsku agresiju na BiH i počinjeni genocid. Radi se o zapisnicima Vrhovnog saveta odbrane Srbije i još nekim dokumentima koje su Dani objavili u prošlom broju. Samo nekoliko mjeseci kasnije (u februaru 2006.) u slučaju Milošević je kao svjedok trebao da se pojavi Momir Bulatović, predsjednik Crne Gore od 1990. do 1998. i jedan od najbližih Miloševićevih saradnika. Tužilaštvo je planiralo da upravo kroz Bulatovićevo svjedočenje u postupak Milošević uvede dokumente s kojih je bila skinuta zaštita. Miloševićeva smrt za Srbiju je bila dvostruko korisna: prvo, nikad mu nije izrečena konačna presuda, a Milošević je, podsjetimo, međupresudom iz 2004. bio proglašen krivim za genocid u osam bh. općina zbog čega se opravdano očekivalo da to potvrdi i konačna presuda. S druge strane, kako su ovi dokumenti trajno zaštićeni nakon njegove smrti, nikad nisu bili korišteni u tužbi BiH protiv Srbije pred Međunarodnim sudom pravde.
Predstavnici Srbije i Crne Gore su 2003., u skladu s Pravilnikom o postupku i dokazima ICTY-a, stupili u kontakt sa Sudskim vijećem Haškog tribunala koje je vodilo postupak protiv Slobodana Miloševića, uslijedile su (povjerljive) rasprave i Vijeće je zaštitilo zapisnike VSO-a kao i još neke dokumente iz srbijanskih arhiva. No, 2005. je Drugostepeno vijeće Tribunala (činile su ga sudije Mehmet Gune, Theodor Meron, Fausto Pocar, Wolfgang Schomburg i Mohamed Shahabuddeen) odlučivalo po jednoj žalbi srbijansko-crnogorske strane – žalba je bila povodom odluke tog istog vijeća da ne podrži zaštitu nekih personalnih dosjea Vojske Jugoslavije. Tom prilikom je Žalbeno vijeće izvršilo analizu zaštitnih mjera, koje je do tada dalo Prvostepeno vijeće, i utvrdilo da je većina zaštitnih mjera data na pogrešnoj pravnoj osnovi!?
Pomoć JNA
Drugostepeno vijeće je smatralo da je Prvostepeno vijeće pogriješilo utvrđujući “vitalne nacionalne interese” s obzirom da ih kao takve ne poznaje Pravilnik ICTY-a. Reagirajući na odluku Žalbenog vijeća, Prvostepeno vijeće je odmah promijenilo svoj stav i skinulo zaštitne mjere sa skoro svih dokumenata koji su do tada bili pod zaštitom. Uslijedila je hitna žalba SCG-a koja je od Drugostepenog vijeća tražila da poništi odluku Prvostepenog vijeća jer će u suprotnom “izgubiti proces pred Međunarodnim sudom pravde” u procesu koji je BiH pokrenula protiv SCG-a za utvrđivanje odgovornosti u proteklom ratu. Žalba SCG-a je uvažena i Žalbeno vijeće je u decembru 2005. suspendiralo odluku o skidanju zaštite dokumenata u slučaju Milošević – do donošenja konačne odluke. Dva mjeseca kasnije Milošević umire i Drugostepeno vijeće donosi konačnu odluku: zaštita na sve dokumente čime su oni zauvijek izgubljeni za BiH. Svoju odluku sudije Tribunala su zaštitile oznakom povjerljivo.
Suđenje Slobodanu Miloševiću, iako nikad nije završeno, uz brojne druge ponudilo je i dovoljno dokaza o finansijskim mehanizmima uspostavljenim kako bi se pružila pomoć novouspostavljenim strukturama u Hrvatskoj i BiH, kao i izvore finansija kojima je Srbija finansirala ove ratove. Dokazi prezentirani u slučaju Milošević pokazali su da su se vojske hrvatskih i bosanskih Srba direktno oslanjale na Saveznu Republiku Jugoslaviju i da su u potpunosti zavisile od JNA kad je u pitanju snabdijevanje opremom i materijalno-tehničkim sredstvima. Prema dokazima, JNA i Ministarstvo unutrašnjih poslova Srbije naoružavali su srpske civile i teritorijalnu odbranu u Krajini i BiH još prije početka sukoba. Kada su kasnije formirane, Vojska RS-a i Srpska vojska Krajine su imale kontinuirani transfer naoružanja i municije iz Srbije, odnosno SRJ, čemu u prilog govori činjenica da ove dvije vojske nisu imale skoro nikakav proizvodni kapacitet.
Tokom suđenja Miloševiću detaljno su istraženi i mehanizmi tajnih transfera naoružanja i materijalne podrške. Stručna analiza i dokumenti pokazuju da je JNA 30. decembra 1991. godine napravila jasne i precizne planove za sistematično opremanje srpskih lokalnih jedinica teritorijalne odbrane. Radi se o povjerljivoj naredbi koja se spominje u pismu Štaba teritorijalne odbrane bosanskih Srba u kojoj traže 2.000 komada naoružanja. Prema vojnim dokumentima, koji su se pojavili u procesu Miloševiću, do marta 1992. (dakle dva mjeseca prije zvaničnog formiranja Vojske RS-a) JNA je bosanskim Srbima podijelila 51.900 komada naoružanja. Kada je 12. maja 1992. Narodna skupština RS-a zvanično uspostavljala vojsku, isti dan je Ratko Mladić izjavio: “Mi ne počinjemo od nule, to je bitno.” U prilog tome govori i izjava generalmajora Milana Gvere data u NSRS-u septembra 1993. godine: “Mi smo zadržali sve što se moglo zadržati od naoružanja, borbene opreme, vazduhoplovstva, sredstava i slično od bivše JNA.”
Ratko Mladić je u aprilu 1995., govoreći pred NSRS-om o izvoru naoružanja VRS-a od početka rata do kraja 1994., rekao: “Od početka rata do 31. decembra 1994. godine utrošili smo ukupno 9.185 tona pešadijske municije. Iz naše proizvodnje obezbeđeno je 1.49 posto te municije, 42,2 posto je stiglo iz materijalnih rezervi koje je nasledila VRS i zatekla u enklavama i kasarnama bivše JNA, 47,2 posto iz pomoći Vojske Jugoslavije, a 9,11 je uvezeno, odnosno kupljeno. Trenutno raspolažemo sa 9,11 posto ukupnih potreba za 1995. Za artiljerijsku municiju utrošili smo 18.151 tonu, od toga je 26,2 posto obezbeđeno iz proizvodnje, 39 posto iz materijalnih rezervi, 34,4 je iz pomoći Vojske Jugoslavije i 0,26 je iz uvoza. Trenutno raspolažemo sa 18,36 posto ovogodišnjih potreba. Za protivavionsku municiju utrošeno je 1.336 tona. Od toga nismo ništa imali iz proizvodnje, to znači da nismo proizveli nijednu granatu, nijedan metak i 42,7 posto je došlo iz materijalnih rezervi, 52,4 iz pomoći Vojske Jugoslavije i 4,9 iz uvoza.”
Plan Izvor
Vojni analitičari su na osnovu raspoložive (haške) dokumentacije napravili izvještaj u kojem je detaljno opisano kako je iz SRJ dopremano gorivo i naoružanje Vojsci RS-a, što je bilo u skladu s planom Izvor, te kako je izbjegavan embargo koji je u septembru 1991. donio UN. Prema tim dokumentima, VRS je u periodu od 5. augusta do 14. septembra 1992. godine dobila velike količine sredstava, pješadijsko naoružanje, artiljeriju, tenkove i raketnu municiju. Jedan od vještaka, svjedočeći u slučaju Milošević, rekao je da je iz SRJ, prema planu Izvor, 445 tona municije dostavljeno VRS-u.
Advokat Momčila Perišića, bivšeg načelnika generalštaba Vojske Jugoslavije, protiv koga se u Haagu vodi proces upravo zbog pomaganja vojskama RS-a i RSK, braneći svog klijenta je tvrdio da Perišić nije pružao logističku podršku u naoružanju i vojnoj opremi VRS-a i SVK te da su one oružje dobijale preko “industrije za posebne namene uz odobrenje Ministarstva odbrane a ne Vojske Jugoslavije”, zatim da su pružale podršku jedna drugoj, ili su pomoć dobijale od drugih zemalja, poput Grčke, Bugarske, Rumunije i Rusije.
Osim pomoći u naoružanju, Srbija je Vojsku RS-a pomagala i plaćanjem njenih kadrova. Kao dokaz na Sudu korištena je i Mladićeva izjava pred Narodnom skupštinom RS-a 15. i 16. aprila 1995. godine: “Od početka rata RS nije učestvovala u finansiranju profesionalnih pripadnika vojske.” U izvještaju o borbenoj spremnosti VRS-a iz 1992., napisanom u aprilu 1993., stoji da je “važno pomenuti da su plate oficira, podoficira, vojnika pod ugovorom i radnika Vojske RS-a koji su do 19. maja 1992. godine bili pripadnici JNA i dalje odgovornost SR Jugoslavije tako da se ti izdaci ne odbijaju iz budžeta Vojske Republike Srpske.” Istovremeno, vojne komandante je imenovao predsjednik Srbije o čemu govore dokazi u izvještaju vještaka koji potvrđuju i da je savezna vojska unaprijedila ili penzionirala pod povoljnim okolnostima oficire Vojske Jugoslavije koji su služili u VRS-u ili RSK-u, bez obzira što su se javno povezivali s izvršenjem krivičnih djela. Đorđe Đukić je još uvijek bio aktivni oficir Vojske Jugoslavije kada je protiv njega Haški tribunal podigao optužnicu za zločine počinjene u Sarajevu. I Đukić i Mladić su pripadali 30. kadrovskom centru, kao i generalmajor Radislav Krstić, koji je optužen za ratne zločine počinjene u Srebrenici u ljeto 1995. godine, a koji je, bez obzira na optužnicu protiv njega, u julu 1995. premješten na novo komandno mjesto i unaprijeđen u aprilu 1998. godine. Krstić je bio komandant 5. korpusa VRS-a, a kada je uhapšen 1998. godine, kod sebe je imao vojnu službenu legitimaciju savezne vojske. Potpukovnik Dragan Obrenović je unaprijeđen u decembru 1995., zatim u aprilu 1996., pa u augustu 1998. Penzioniran je pod povoljnim uslovima uprkos optužbama da je učestvovao u napadima na Srebrenicu 1995. godine.
Tužilaštvo je u Tribunalu predočilo dokaze o tome da je tokom rata postojalo tijelo pod nazivom Vrhovna komanda koje je bilo najviši organ civilnog rukovođenja nadležan za nacionalnu bezbjednost i da je postojalo tijelo pod nazivom Štab Vrhovne komande koje je bilo podređeno Vrhovnoj komandi i ratna formacija Generalštaba Vojske Savezne Republike Jugoslavije. Zoran Lilić je u svom iskazu Haškom tribunalu od 17. juna 2003. objasnio: “Vrhovna komanda postoji samo za vreme rata. Štab Vrhovne komande je najstručnije telo koje je praktično u funkciji realizacije odluka koje donosi Vrhovna komanda. Vrhovna komanda se formira samo na osnovu strategije oružane borbe i doktrine odbrane Savezne Republike Jugoslavije. Vrhovnu komandu čine članovi Vrhovnog saveta odbrane, tada i jedino tada je predsednik Vrhovnog saveta odbrane istovremeno i vrhovni komandant oružanih snaga, i u tom trenutku oružane snage sadejstvuju tako što se pripajaju, priključuju pojedine jedinice Ministarstva unutrašnjih poslova, koje su to jedinice ja o njima ne mogu da govorim. Pored stalnih članova Vrhovnog saveta odbrane, Vrhovnu komandu čine još i savezni ministar unutrašnjih poslova, ministar inostranih poslova, predsednici oba veća, Veća republika i Veća građana Savezne skupštine, a štab Vrhovne komande je u stvari Generalštab koji preuzima ulogu štaba Vrhovne komande.”
Mnogi od ovih dokaza će se koristiti u suđenju Radovanu Karadžiću u čiju optužnicu je ugrađena i odgovornost političkog i vojnog rukovodstva Srbije, kao što je to i u slučaju Momčila Perišića i Jovice Stanišića. Presude iz ovih slučajeva, ukoliko se optuženima dokaže odgovornost, kao i dokazi koji su se pojavili u međuvremenu, bit će od izuzetne važnosti za reviziju presude u tužbi BiH protiv Srbije. Osim toga, najdirektnije optužuju kompletan politički i vojni vrh Srbije za zločine koji su se desili u Srbiji i Hrvatskoj, a kako Haški tribunal više ne može podizati optužnice sve je u rukama Vladimira Vukčevića, glavnog tužioca Srbije za ratne zločine koji godinama i ne pokušava da otvori ove fajlove dok istovremeno pokreće potjernice za bh. rukovodstvom. I zato bi moralo reagirati Tužilaštvo BiH. Dokaza ima dovoljno. Možda još treba (politička) volja.
20. mart 1992.
Rukovodstvo srpskog naroda i Srbi u cjelini su spremni za rat
Tokom 1991. i početkom 1992. od ukupno 17 korpusa JNA, u BiH ih je bilo 11: Tuzlanski, Sarajevski, Banjalučki, Bihaćki, bivši Zagrebački, Bilećki, Riječki, Kninski, Podgorički, Užički, Novosadski, kao i određene snage vojno-pomorske oblasti.
Tadašnji Generalštab Oružanih snaga SFRJ donosi akt pod nazivom Izvod iz zadataka koje je postavio zastupnik Saveznog sekretara za Narodnu odbranu (SSNO) načelnik GŠ OS SFRJ generalpukovnik Blagoje Adžić pri razmatranju stanja u BiH, koji potpisuje načelnik generalpotpukovnik Dragoljub Simonović, u kojem se, između ostalog, navodi: “U što kraćem roku pristupiti formiranju štabova, odreda i brigada dobrovoljačkih jedinica smanjenog sastava i njihovoj adekvatnoj popuni starešinskim kadrom iz JNA i naoružanjem i opremom. Rok 15. 4. 1992. Planirati i obezbediti mobilizaciju na prostorima gde je većinsko srpsko stanovništvo, a na ostalim visok stepen borbene gotovosti za jedinice JNA. Rok 10. 4. 1992.”
U telefonskom razgovoru koji je 29. 5. 1991. Slobodan Milošević vodio s Radovanom Karadžićem, rekao mu je da u cilju otpočinjanja akcije RAM obezbijedi apsolutnu mobilizaciju srpskog stanovništva u BiH, prioritetno na području Bosanske Krajine i Kupreške visoravni; da se za sat vremena javi generalu Nikoli Uzelcu, komandantu banjalučkog korpusa JNA koji ima zadatak da sve mobilizirano srpsko stanovništvo naoruža, nakon čega Karadžić traži od Miloševića da mu odobri izdavanje oružja Teritorijalne odbrane za Šipovo i Mrkonjić, na šta mu Milošević odgovara: “Ma to je, bre, sitnica!” Karadžić je 17. 9. 1991. kao predsjednik SDS-a uputio naredbu svim općinskim odborima ove stranke u BiH u kojoj stoji: “1. da se odmah mobiliše rezervni sastav milicije u opštinama gdje SDS ima vlast; 2. da se odmah mobilišu ilegalno formirane jedinice teritorijalaca i SDS-a i da se stave pod komandu JNA; 3. da se odmah mobilišu srpski dobrovoljci i stave pod komandu JNA.” Kako je poštovana ova naredba govori razgovor Miloševića s Karadžićem, vođen 9. 7. 1991. godine. Ovo je transkript tog razgovora:
MILOŠEVIĆ: Reci mi kako ide sa odzivom Srba u JNA?
KARADŽIĆ: Pa, ide prilično dobro, ja sam ovdje, bili su kod mene juče neki drugovi i malo smo razgovarali. Oni će početi preko Saveza boraca neke dobrovoljačke odrede…
MILOŠEVIĆ: Naši moraju listom da idu, da se odazivaju.
KARADŽIĆ: Da, idu i dogovorili smo se da idu.
MILOŠEVIĆ: Ali mora da bude vaš koji svuda, jako je bitan odziv u JNA i od takvih stvari sve unutra menja.
KARADŽIĆ: Ide. Ide.
MILOŠEVIĆ: To je jako važno, da to ide da funkcioniše.
Komandant 2. vojne oblasti Milutin Kukanjac strogo povjerljivim aktom izvijestio je načelnika Generalšataba OS SFRJ 20. marta 1992. o procjeni stanja na prostoru BiH u njegovoj zoni odgovornosti. U tom dokumentu se, između ostalog, navodi: “Rukovodstvo srpskog naroda i Srbi u cjelini su spremni za rat. (…) Rukovodstvo SDS i srpski narod prihvataju Armiju, štite je gdje je to objektivno moguće, odazivaju se u ratne i dobrovoljačke jedinice. (…) Na prostoru 4. vojne oblasti u opštinama Kalinovik, Foča, Čajniče i Goražde ima 6.500 ljudi u dobrovoljačkim jedinicama (to je ranije formirao 4. korpus). JNA je podijelila 51.900 komada naoružanja a SDS 17.298 komada.”
Srpske dobrovoljačke jedinice
Uloga MUP-a Srbije
Paralelno s naoružavanjem Teritorijalne odbrane i policije u BiH, Slobodan Milošević je, koristeći svoj neprikosnoveni autoritet i vlast koju je u to vrijeme imao, stvarao uslove za formiranje, obuku i naoružavanje srpskih dobrovoljačkih jedinica u Srbiji za šta je bio zadužen MUP. Tako su formirane Srpska dobrovoljačka garda, Crvene beretke, Beli orlovi… Operativnu komandu nad ovim jedinicama Milošević je povjerio svojim najodanijim ljudima kao što su Mihalj Kertes, ministar MUP-a, Jovica Stanišić, načelnik Resora državne bezbjednosti Srbije, Radomir Stojčić Badža, šef Odjela javne bezbjednosti, Obrad Stefanović, komandant specijalnih snaga MUP-a Srbije, Franko Simatović Frenki, zamjenik šefa SDB-a.
Dokazi o podređenosti paravojnih formacija MUP-u Srbije, odnosno predsjedniku Miloševiću, priloženi su uz optužnicu koju je 12. septembra 2008. potpisao glavni tužitelj Haškog tribunala Serge Brammertz, a koja Jovicu Stanišića i Franka Simatovića tereti za zločine protiv čovječnosti i kršenje zakona ili običaja ratovanja. U obrazloženju optužnice se navodi da su u dijelovima Hrvatske i BiH, koji su bili pod srpskom kontrolom, otvoreni dodatni centri za obuku koje je finansirao DB Srbije, a u njima su obučavani dobrovoljci i regruti, koji su kasnije raspoređivani u specijalne jedinice DB-a Srbije ili su postajali instruktori u drugim jedinicama povezanim s DB-om Srbije. Te specijalne jedinice su tajno formirane od strane, ili uz pomoć, DB-a Srbije najkasnije od aprila 1991. “u svrhu preduzimanja specijalnih vojnih akcija u Hrvatskoj i BiH”. Zvale su se Specijalne jedinice DB-a Srbije, a uključivale su grupe ili pripadnike poznate pod sljedećim nazivima: Jedinica za posebne namene MUP-a Srbije, JATD (Jedinica za antiteroristička dejstva) i JSO (Jedinica za specijalne operacije) (obje poznate i kao Crvene beretke), Škorpioni, Srpska dobrovoljačka garda poznata i kao Arkanovci i elitna jedinica SDG-a poznata pod nazivom Arkanovi tigrovi.
U udruženom zločinačkom planu, koji se stavlja na teret Stanišiću i Simatoviću, učestvovali su i pripadnici JNA, koja je kasnije postala Vojska Jugoslavije; novoformirani srpski TO SAO Krajine i SAO SBZS, koji je kasnije postao vojska SAO Krajine; novoformirani TO u BiH, koji je kasnije postao VRS; TO Republike Srbije; specijalne jedinice DB-a Republike Srbije; novoformirane snage policije i specijalne policije SAO Krajine, koje su kasnije uključene u sastav MUP-a Republike Srpske Krajine; novoformirane snage policije i specijalne policije na teritorijama pod srpskom kontrolom u BiH koje su kasnije postale snage policije i specijalne policije MUP-a RS-a i pripadnici srpskih paravojnih i dobrovoljačkih formacija iz Srbije, Crne Gore, BiH i Hrvatske, uključujući četnike ili šešeljevce.
Pojedinci, koji su učestvovali u zločinačkom planu, prema optužnici su: Jovica Stanišić, Franko Simatović, Slobodan Milošević, Veljko Kadijević, Blagoje Adžić, Ratko Mladić, Radmilo Bogdanović, Radovan Stojičić zvani Badža, Mihalj Kertes, Milan Martić, Goran Hadžić, Milan Babić, Radovan Karadžić, Momčilo Krajišnik i Biljana Plavšić.
Cilj udruženog zločinačkog poduhvata bilo je “prisilno i trajno uklanjanje većine nesrba, prvenstveno Hrvata, bosanskih muslimana i bosanskih Hrvata s velikih područja u Hrvatskoj i BiH, putem činjenja krivičnih djela progona, ubistava, deportacije i nehumanih djela (prisilna premještanja)”.
Zapisnici Vrhovnog saveta odbrane SR Jugoslavije (II), BH Dani, 02.04.2010.
Peščanik.net, 02.04.2010.
Srodni link: Dženana Karup Druško – Zapisnici VSO (I)
SREBRENICA