Evo ih opet: i Smrdić i Šerbulić, i Žutilov i Lepršić. Nekako se među njima sa svojim protestom protiv podizanja spomenika generalu Jovanu (Janošu) Damjaniću našla i Liga socijaldemokrata Vojvodine.
Ponovo su se zbog istorije uzburkali duhovi: povod je sada ovaj general, jedan od aradskih mučenika i vojskovođa koji je, ako je verovati pripovestima, izjavio: „Da mogu da iskorenim Race, pa da sebe kao poslednjeg Raca ubijem“. Damjanić je neosporno bio učesnik velikog međusobnog mađarsko-srpskog klanja 1848-49. godine i jedan od zapovednika u tom suludom ratu iz vremena rađanja srednjo-evropskih nacionalizama. Kao i Đorđe Stratimirović, kao i Josip Jelačić, na carskoj, kao i Poljak Beme, Hrvat Karl Knežić ili Nemac Karl Lajningen na mađarskoj strani, Rus Paskijevič na internacionalnoj legitimističkoj, ili Hajnau, „hijena iz Brešije“, na habsburškoj strani.
Šta je izazvalo rodoljupce?
U većinski mađarskoj Adi podignut je spomenik Damjaniću. Za Damjanićeve navodne reči je Jakov Ignjatović pisao: da „ako je istina, i onda nije se drukčije osećao nego Srbinom, i smisao je: kad nećete slobode, bolje da ni vas ni mene nema.“ Ignjatović je nedvosmislen: „Damjanić nije bio izdajica – ko bi to tvrdio, i verovao, taj bi onda morao držati i junaka Pavla Bakića za izdajicu. (…) Kod Damjanića gledali su Mađari u srpsko junaštvo i durašnost, kojih vrlina je kod njih Damjanić zastupnik bio. Damjanić je srpski junak.“
U mom jugoslovenskom Vajmaru, Zrenjaninu, grad je svojevremeno dobio naziv Petrovgrad, po vladaocu koji, inače čestit čovek, ni na koji način nije delatno uticao na njegovo otcepljivanje od Austro-Mađarske i pripajanje Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
Umesto spomenika mađarskom generalu, Damjanićevom saborcu Erne Kišu, podignutom u vreme Austro-Ugarske, za vladavine Franje Josifa, onog istog cara koji je pola veka ranije naredio pogubljenje Kiša, Damjanića i drugih revolucionarnih mađarskih generala, u centru Zrenjanina danas je spomenik pomenutom prvom, samo formalnom, kralju Srba, Hrvata i Slovenaca, Petru I.
Ako 11% zrenjaninskih Mađara ne vređa simbol Trijanona, ne bi trebalo ni da znatniju manjinu Srba u opštini Ada vređa spomenik heroju iz 1848.
Nesporno je da su se Mađari s jedne, a Srbi, Hrvati, Rumuni, Slovaci i austrijski Nemci s druge strane, strahovito klali u revoluciji 1848. Srbi i Hrvati su tada bili na istoj strani (a nikada nisu ni bili na suprotnim stranama kao Srbi i Hrvati, sve dok fašisti nisu Pavelićeve zločince svojim kamionima dovezli u Zagreb), protiv austrijske revolucije i protiv Mađara. Franc Jozefovo carsko Wir tumačilo se kao Windis-Grätz, Jelačić, Rajačić. Danas je u rodnoj Jelačićevoj kući u Petrovaradinu smešten Italijanski kulturni centar. Jelačića je za hrvatskog bana ustoličio patrijarh Srpske pravoslavne crkve Josif Rajačić, (onaj čiji je dvor u Karlovcima bombardovao garnizon Petrovaradinske tvrđave) uz ovacije zagrebačkog puka. Bečlije su decenijama oplakivali užas koji su im, gušeći revoluciju, donele Jelačićeve hrvatsko-srpske regimente. To je istorija i tretira se kao mračna istorija.
Šta je, onda, danas izazvalo rodoljupce?
Kišov spomenik nije više u centru Zrenjanina. Ali se u Elemiru pored Zrenjanina nesmetano i uz službeno učešće predstavnika Grada Zrenjanina i mađarske ambasade obeležava godišnjica pogubljenja generala Erne Kiša, Damjanićevog kolege po činu, ubeđenju i martirskoj sudbini.
Problem je, izgleda, u tome, što je Damjanić bio Srbin. Rodoljupcu, etnonacionalisti, šovinisti, uvek više smeta „loš“, „odnarođeni“ sunarodnik, nego etnički rival.
Što je dopušteno Kišu, što se prećutkuje u vezi sa Jelačićem, (koji simbolizuje srpsko-hrvatsko jedinstvo na anti-mađarskoj osnovi) nije dopušteno seni srpskog rodoljuba i mađarskog patriote, revolucionarnog generala Jovana Damjanića.
Rodoljupci su neuništivi. Franja Josif je aradske mučenike osudio na smrt, da bi kasnije dopustio da centre gradova njegovog apostolskog kraljevstva ukrašavaju njihovi spomenici. On je bio feudalan, arhaičan, anahron, ne-moderan. I praktičan i državotvoran. Možda je i zato vladao šezdeset osam godina, u stalnoj borbi sa rodoljupcima svih nacija, odnosno sa nacijom rodoljubaca sastavljenom od ljudi dvadeset etničkih pripadnosti, koji brzo, lako i po potrebi menjaju smer i sadržaj svoga patriotizma u zavisnosti od konjunkture trenutka.
Peščanik.net, 19.03.2011.
