Previranja na crnogorskoj političkoj sceni i uloga koju u tome ima opozicioni Pokret za Promjene, kao i nastupajuća prekompozicija opozicionih partija takozvanog prosrpskog bloka, nameću potrebu za analizom dvije teze koje su u posljednje vrijeme u širokoj upotrebi u Crnoj Gori. Prva je teza o nespremnosti stanovnika Crne Gore da se angažuju na mijenjanju veoma loše društvene, ekonomske i političke situacije. Druga je teza o nesposobnosti opozicije i o prevaziđenoj ideološkoj podlozi opozicionog napora u Crnoj Gori. Naravno, mora se reći nešto i o domaćoj upotrebi novoizabranog američkog predsjednika.
Za početak je važno naglasiti da nijedno društvo nije sklono naglim promjenama. Crnogorsko društvo se po tome ne razlikuje od bilo kojeg drugog. Istorijska pozornica je prepuna leševa koji su nastali kao posljedica revolucionarnih promjena. Štaviše, nagle promjene su kao po pravilu, vodile u autoritarnost, diktaturu, logore, ekonomsku recesiju, ratove, pljačku, kolone izbjeglica, zločine i poricanje zločina, političku izolaciju i kreiranje mitologizovanih nacionalnih veličina, kulturno jednoumlje i represiju, i opštu radikalizaciju političkog prostora. Ni po ovim elementima se crnogorsko društvo ne razlikuje od drugih društava.
Crna Gora je siromašna i opljačkana zemlja. Njeni građani još uvijek trpe ekonomske, političke i socijalne posljedice naglih promjena koje su se desile ranih 90-tih godina, koje su na vlast dovele tadašnje najbolje i najposlušnije učenike Slobodana Miloševića. Obnavljanje nezavisnosti 2006. godine je promijenilo situaciju u Crnoj Gori tek toliko da se pokaže kako je tada, u stvari, ozvaničena latifundija lidera DPS i njegovih najbližih. Iako me čuvari majskih tekovina mogu optužiti za nacionalnu izdaju, moje poređenje nezavisne Crne Gore s privatnim posjedom ne znači da sam ja protivnik crnogorske nezavisnosti. Radi se, prosto, o opisu situacije na terenu. Što se tiče crnogorske nezavisnosti, moram reći da sam podržavao tu ideju i onda kada je većina sadašnjih Crnogoraca od 24 karata učila o blagodetima nacionalnog jedinstva od Novaka Kilibarde, Moma Kapora, Dobrice Ċosića i Vojislava Šešelja, a sadašnji lideri “uspiješne balkanske priče” išli po svoje misljenje na Dedinje i pijuckali viski na voždovom kanabeu.
Crna Gora danas plaća danak tadašnjoj omiljenoj floskuli crnogorskih nezavisnih intelektualaca: prvo država, pa demokratija. Nizak nivo etničke i vjerske tolerancije, autoritarnost DPS-a, kriminalizovane strukture vlasti, endemska korupcija, kršenje ljudskih prava, politizovana sudska vlast i policija, uništavanje prirodnih resursa kroz pljačku koja se pokriva retorikom tranzicije, kao i nespremnost vladajuce kleptokratije da se suoči s prošlošću i započne procese unutar-crnogorskog pomirenja i istinskog pomirenja sa susjedima, su samo neke od štetnih posljedica pomenute floskule. Svi ovi problemi su, između ostalog, manifestacija brutalnosti crnogorskog prelaska iz komunizma u monopolski kapitalizam. U državi koja tek treba da nauči abecedu (ili azbuku) demokratije, i u kojoj uniformisani šef policije u jednom od većih crnogorskih gradova u društvu bezbjednosno interesantnih osoba vodi predizbornu kampanju od vrata do vrata za vladajući DPS, glasačka kutija služi isključivo za legitimisanje hibridnog režima proto-demokratskog tipa. Naravno, priča ne treba da se svede na okrivljavanje naroda i vladajuće kleptokratije. Time bi se nepravedno abolirale opozicione partije i njihovi lideri. Oni tek treba da ponude građanima upotrebljiv model izlaska iz krize koji, vjerujem, mora da se pozicionira izvan okvira etničkog, nacionalnog i vjerskog. Tačno je da građani Crne Gore, u najvećoj mjeri, zaslužuju onakvu vlast kakvu imaju. Važno je, ipak, prepoznati činjenicu da su stanovnici Crne Gore dovedeni u položaj apsolutne ekonomske zavisnosti od vladajuće kleptokratije koja je u svoje tranzicione taljige upregla čitav drzavni aparat i koja je, kao rezervnu varijantu opstanka na vlasti, kreirala kompletan paradržavni aparat. Kupovanje ličnih karata i plaćanje računa građana za struju i vodu pred svake izbore je samo jedan od načina zastrašivanja osiromašenog stanovništva. Želja za promjenama se lako uguši pod teretom minimalnih plata i lične, odnosno, fizičke nesigurnosti. Poznato je da se izgrađivanje demokratije sprečava u tri faze. Prvo se stanovništvo preplaši, pa se onda osiromaši, a na kraju se obeshrabri. Lokalna kleptokratija je na dobrom putu da kompletira i treću fazu uništavanja crnogorskog demokratskog pokušaja.
Jasno je da je opozicioni diskurs u savremenoj Crnoj Gori nedovoljno definisan i još uvijek balansira između nacionalnog i građanskog izraza. Ipak, na ovom planu se desila kvalitativna promjena, pa se naziru konture buduće opozicione saradnje. Pokret za Promjene je inicirao komunikaciju neistomišljenika i pružio ruku preko partijskog i ideološkog šanca. Istovremeno, SNP se lagano transformiše iz nacionalističkog kvazimoda u potencijalnog partnera za dijalog. Šteta je što znatan broj crnogorskih intelektualaca ove pokušaje saradnje odmah odbacuju kao paktiranje sa zakletim neprijateljom. Time pokazuju nivo sopstvenog shvatanja demokratije i koliki značaj pridaju kompromisu kao osnovnom modelu političkog djelovanja. Svi oni optužuju PzP za izdaju, zaboravljajući pri tom da su oni sami, kao i većina stanovnika Crne Gore u pred-referendumskom periodu, napravili potrebne kompromise i oprostili mnoge stvari zarad ostvarivanja “višeg cilja.” Valja podsjetiti da je izgradnja demokratije proces koji zahtijeva vrijeme, kompromise i spremnost da se tolerišu pogrešne odluke, a da se iz vida ne izgubi konačni cilj. Upoređivati ovaj opozicioni napor sa pričom o klasnoj solidarnosti s početka dvadesetog vijeka, kako to rade neki od političkih komentatora u Crnoj Gori, je neutemeljeno i štetno za crnogorski demokratski pokušaj, ma kako traljav i naivan on nama sada izgledao. Cilj takvog poređenja jeste da se savremeni napor ka uspostavljanju dijaloga među suprotnim političkim taborima i napor ka promjenama i dekonstrukciji autoritarnog rezima oboji u crvene tonove i na taj način se implicitno predstavi kao ideološki neprihvatljiv model. Važno je reći da ovaj neophodni iskorak izvan okvira nacionalnog i vjerskog u Crnoj Gori nema ideološku potku. Radi se, prosto, o prepoznavanju pogubnih efekata nacionalnog diskursa koji je tokom devedesetih u bivšoj Jugoslaviji rezultirao hiljadama mrtvih i stotinama hiljada raseljenih. Radi se o pokusaju da se u crnogorsko političko polje djelovanja uvedu koncepti kakvi su finansijska odgovornost, transparentnost, poštovanje pravne regulative u drzavi, izgradnja tolerantne, demokratske, i građanske Crne Gore, politički konsenzus i poštovanje neistomišljenika. Upravo ovi koncepti predstavljaju srž onoga što se naziva ‘zapadnim vrijednostima’. Imajući ovo u vidu, priča o takozvanoj trećoj Crnoj Gori je politički štetna jer podrazumijeva podjele i razlike koje se ne mogu prevazići. Postoji samo jedna Crna Gora koja se treba graditi kao demokratsko društvo na konsenzusu i saradnji. U Crnoj Gori postoji i djeluje politička struktura koja zagovara ovakve vrijednosti i ovakav model djelovanja.
Na kraju, treba naglasiti da priča o nemogućnosti pojave crnogorskog Obame ima značaja za sve one koji sebe smatraju demokratima i koji se zalažu za konsenzus i pomirenje u Crnoj Gori. Ova priča nije samo odraz takozvanog depresivnog optimizma Crnogoraca. Ona je dio partijsko/obavještajne mašinerije za zastrašivanje, prevaru i obeshrabrivanje glasača. Ona se oslanja na tezu o DPS-u kao garantu stabilnosti u Crnoj Gori, dok se sve druge opcije koje podrazumijevaju promjenu vlasti predstavljaju kao rizične, a ponekad i kao čin otvorene nacionalne izdaje. Nije slučajno sadašnji predsjednik nedavno plašio glasače u Kotoru pričom da može pasti krv ako DPS tamo ne pobijedi. Ovim je potvrdio da se kleptokratija na vlasti u Crnoj Gori može smijeniti jedino ako se pojavi crnogorski Obama, odnosno, ako se pojavi političar koji svoje djelovanje bazira na kompromisu i jednakom tretmanu svih učesnika u političkom procesu.
Barak Obama je glas nove većine u Americi. Uspostavljanje ove nove američke većine je jedini model za izlazak iz duboke krize u kojoj se ta država trenutno nalazi. Obama takođe oličava istorijski savez koji je do sada bio neprihvatljiv za konzervativnu Ameriku. Obama je u Americi i širom svijeta doživljen kao metafora promjena i kao znak da su promjene nužne, te da zahvaljujući njemu ništa neće biti kao prije. On je priča o pomirenju i konsenzusu. Iznad svega, on je priča o promjeni vlasti i o novoj većini, kojom se dolazi do izgubljenog unutrašnjeg konsenzusa. Barak Husein Obama je za mnoge ljude inkarnacija tog jedinstva. On je potvrda da je dijalog sa političkim neistomišljenicima uslov napretka svakog društva. Obama se pojavio kao simbol kolektivne želje za promjenama koju su definisali mnogi i na različite nacine. Ovi elementi bi trebali da budu značajni za Crnu Goru.
Šta bi u Crnoj Gori bilo adekvatno političkom iskoraku koji je učinio novoizabrani američki predsjednik? Da li je to možda pokušaj da se uspostavi neka forma saradnje između partija koje predstavljaju politička viđenja i ekonomske zahtjeve Crnogoraca, Srba, Bošnjaka, Albanaca, Hrvata i Roma? Da li je to možda pokušaj da se napravi koalicija svih demokratskih snaga koje žele istinske promjene i koje se zalažu za borbu protiv razornih monopola krupnog spekulantskog kapitala? Čini se da u Crnoj Gori ovakvi napori ne nailaze na razumijevanje. Na prvoj uzbrdici u dijalogu političkih neistomišljenika, priča o jednoj Crnoj Gori svih njenih građana se olako odbacuje kao neuspijeh i paktiranje sa neprijateljima. Ovo je zabrinjavajući trend koji može da se protumači i kao nedostatak vjere u neophodnost promjena, ali i kao nespremnost da se započne pravljenje široke koalicije o kojoj svi nezavisni intelektualci i mnogi predstavnici nevladinog sektora u Crnoj Gori uporno govore. Demokratske snage u Crnoj Gori bi trebale da se značajnije angazuju na ovom polju, umjesto što na nož dočekuju svaku inicijativu koja pruža ruku preko prevaziđene zelenaško-bjelaške linije podjela.
Priča o Obami je važna za Crnu Goru i po tome što vlast njome, makar na kratko, marginalizuje poređenje koje je očigledno. To je sasvim utemeljeno poređenje savremene Crne Gore i njene vladajuće elite s Rusijom Vladimira Putina. Ovo poređenje dvaju autoritarnih režima bi trebalo da zaokuplja analitičare prilika u Crnoj Gori mnogo više nego li od vlasti instrumentalizovana domaća upotreba novoizabranog američkog predsjednika.
Autor je profesor na katedri za istoriju i klasične studije univerziteta u Alberti, Kanada
Peščanik.net, 16.12.2008.
ČIJA JE CRNA GORA