Prođe, evo, još jedan prvi mart, prođe još jedan Dan nezavisnosti Bosne i Hercegovine. Ništa novo nismo vidjeli, cijela javnost u Bosni i Hercegovini iznova je odigrala već davno napisane uloge. U Sarajevu i na onoj teritoriji koja je kraj rata dočekala pod kontrolom Armije RBiH, dan je protekao svečano i neradno, s puno zastava na ulicama, sa svečanim prijemima i skupovima, polaganjem vijenaca na spomenike i svim ostalim karakteristično svečarskim javnim činovima. I u drugom dijelu Federacije, onom u kojem su većinsko stanovništvo Hrvati, bio je neradni dan, no praznik je, što bi se reklo, više čisto formalno obilježen, nego proslavljen. U Republici Srpskoj pak bio je to potpuno običan radni dan, a iz rukovodstva ovog entiteta opet su stigle poruke da je prvi mart za njih dan koji priziva isključivo negativne asocijacije i da ga ne smatraju praznikom.
Indikativno je da je banjalučka svečanost 9. januara 2012. bila mnogo pompeznija od svih svečanosti 1. marta 2012. godine, makar se u oba slučaja radilo o “jubilarnoj” – dvadesetoj – godišnjici “istorijskog” dana (iz 1992.) u čiju čast se praznuje. Ipak, dvadeseta godišnjica referenduma u Bosni i Hercegovini posebno je “jubilarna”; s jedne strane godišnjica je, kako se to kaže, “okrugla”, s druge pak pala je u prestupnu godinu (2002. godina, u kojoj se obilježavalo 10 godina od referenduma, nije bila prestupna). Zašto je uopšte važna prestupnost godine, pitaju se možda oni sa lošijim pamćenjem. Važna je jer je i 1992. godina bila prestupna; referendum je zapravo trajao 2 dana, bili su to 29. februar i 1. mart 1992. Kad neki istorijski događaj koji je trajao više dana utemelji novi praznik, obično se za dan praznika utvrdi dan u kojem je događaj počeo, prvi njegov dan. Primjer nije teško naći. Prvo zasjedanje ZAVNOBiH-a održano je u Mrkonjić-Gradu 25. i 26. novembra 1943. godine, a za Dan državnosti BiH proglašen je prvi od ta dva dana: 25. 11. 1943. (Slična je priča i sa Drugim zasjedanjem AVNOJ-a u Jajcu; ono je održano 29. i 30. novembra 1943. godine, no 29. novembar bio je Dan Republike.) Zašto se u slučaju Dana nezavisnosti Bosne i Hercegovine odstupilo od ovog (nepisanog) pravila? Jasno – zbog prestupne godine. Kad bi Dan nezavisnosti BiH bio 29. februar, on bi se praznovao tek svake četiri godine. Sa simboličke tačke gledišta, to vjerovatno i ne bi bilo pogrešno. U odnosu na veliku većinu država, Bosna i Hercegovina u suštini i jest četvrtina od države. A pošto se Dan nezavisnosti slavi (otprilike) na četvrtini teritorije (kakve-takve) države BiH, ispada da i trebaju proći četiri godine, interval od prestupne do prestupne godine, da bi barem matematički ispalo da Dan nezavisnosti slavi cijela BiH.
Na kilav dan, kilava nezavisnost, rekao bi kakav pjesnički raspoložen narodni mudrac. Da se razumijemo, to što je nezavisnost ispala kilava, nema nikakve veze s pravnom utemeljenošću referenduma, njegovim legalitetom i legitimitetom. Makar ima i pametnih ljudi koji se povode za floskulom o tome kako su “dva naroda preglasala treći”, ona je s pravne tačke gledišta potpuno besmislena. U knjizi “Ustav iz nužde” Edina Šarčevića (Rabic, ECLD, Sarajevo, 2010.) demonstrira se na efektan, suveren, stručan, a opet svima razumljiv način, da je po onomad važećem ustavu (S)R BiH nosilac suvereniteta bio “bosanski državni narod” kao “ukupan zbir građana, bosanskih državljana”. U tom je kontekstu posve nebitna etnička pripadnost onih koji su na referendumu glasali “za”, onih koji su glasali “protiv” i onih koji uopšte nisu glasali. Petnaestak godina kasnije, na referendumu za nezavisnost Crne Gore procenat onih koji su glasali za nezavisnost bio je manji od procenta onih koji su glasali za nezavisnost BiH. I u crnogorskom slučaju mogla se čuti teza da su (etnički) Crnogorci, Bošnjaci, Albanci i Hrvati “preglasali” Srbe. Ipak, priča o BiH i Crnoj Gori razlikuje se u jednoj krupnoj stvari. Ne, nije to famozni koncept “konstitutivnosti”, to je – rat.
Posljedica rata je Dejtonski mirovni sporazum, a u njemu, u formi jednog od aneksa, i novi ustav Bosne i Hercegovine, “ustav iz nužde”, kako bi rekao Šarčević. Koliko god, po principu kontinuiteta, i Zakon o praznicima (R)BiH bio važeći sve dok se ne usvoji novi, iluzorno je očekivati da će u Republici Srpskoj prihvatiti prvi mart kao praznik, podjednako iluzorno kao očekivati od Bošnjaka u Republici Srpskoj da praznuju deveti januar. Kad sarajevski političari ustvrde kako će se to vremenom promijeniti, nejasno je da li su naivni da u to zbilja vjeruju ili tek ponavljaju ono što se od njih očekuje. Konsenzus bi se eventualno mogao postići oko 25. novembra, ako ni zbog čega drugog, a ono zbog makar deklarativnog pozivanja na baštinu antifašističke borbe u Drugom svjetskom ratu i u Federaciji i u Republici Srpskoj. Nikad, realno, u dvadeset godina svoje formalne nezavisnosti, Bosna i Hercegovina nije bila stvarno i suštinski – nezavisna. Ima u proslavljanju Dana nezavisnosti Bosne i Hercegovine neke potmule tuge, kao kad se slavi rođendan djeteta koje se jadno, ni krivo ni dužno, rodilo invalidno. Ne znači tuga da se to dijete ne voli, no sve se plaća, pa i ta ljubav, rekao bi pisac s bivšeg papirnatog apoena od pet konvertibilnih maraka, sa obje (entitetske) varijante.
Oslobođenje, 06.03.2012.
Peščanik.net, 06.03.2012.