Moć i slabost idu zajedno. Nema moći, koliko god silna bila, koja se prije ili kasnije ne sruši. Tema je stara. Vezuje se za carstva, za velike političke tvorbe. U prosvjetiteljstvu ju je nezaboravno obradio Edward Gibbon, opisujući kako su barbarstvo i kršćanstvo uništili rimsko carstvo. Sintagma ”opadanje i propast” utisnula se u duhove savremenika i svih narednih generacija. Na jednu još stariju, mnogo stariju sliku velikog i sjajnog kipa sa zlatnom glavom, srebrenim grudima, brončanim srednjim dijelom tijela, željeznim nogama, i stopalima djelomično od željeza a djelomično od gline – koji se, kako i dolikuje takvoj konstrukciji – lijepo srušio – nadovezalo se raspletanje pripovijesti o nasljeđivanju carstava, translatio imperii. Današnje događanje u Evropi, s Evropom, možemo nategnuti na jedno ili na drugo interpretativno kopito. Možemo govoriti kako o opadanju i propasti Evrope tako i o seljenju ”imperija” daleko od nas. Nedavni susret G20 u Cannesu opet je bila prilika da se to lijepo pokaže.
Ono što nam se događa pred očima nameće nam se kao drama. Ako neko nekad bude gledao na to događanje s vremenske distance s koje je Gibbon gledao na stare Rimljane, kršćane i ostale barbare (što jako sumnjam), od čitave te drame neće ostati ništa. Pokazat će se samo arogantnost i glupost, vidjet će samo naduvenost, zaslijepljenost, nekompetentnost, pohlepu i brutalnost. A i danas bi nam moglo biti jasno, ako već govorimo o drami, kakvoj smo bijednoj predstavi svjedoci. Problem je da nas ta predstava guta u sebe. Nismo istina glumci ili režiseri, scenaristi, kostimografi, scenografi i tome slično, ali nismo ni samo gledaoci.
Prošle sedmice – slično kao prošlih sedmica – navodno smo gledali predstavu moći. Ko je subjekt te moći, sve je manje jasno. Evropska unija nije. Jer iluzije o jedinstvu ona ne može više održavati. Velike evropske države? Ne. Države sastavljaju i državljani, a njih o tome niko ništa pitao nije. Pa ako državljane na evropski način otpišemo, vlade još uvijek nisu države, politička klasa u niti jednoj evropskoj državi nema ni o čemu jedinstveno stajalište (što nije nužno loše), a slučajni pojedinci, koji se nalaze na vrhu egzekutivnih grana vlasti, za krizni menadžment, kojega se igraju, nemaju neposredni i izričiti mandat. Neizabrani briselski evrokrati ne predstavljaju niti jedno državljansko tijelo. Sarkozy i Merklova? To nije tandem sa zajedničkim interesima, programom i vizijom. Pa i ako bi bio, na kakvoj bi legitimnoj podlozi to bilo? Jeffrey Sachs je nedavno komentirao da se Evropa kao svog oslonca drži riječi njemačke kancelarke, koja je inače škrta na riječima. Evropa ovisna o riječima njemačkog kancelara ili kancelarke, to je bio program jednog drugog kancelara (prije nekih tri četvrtine vijeka). Srećom, sada je iza kancelarkinih riječi još polifonija političkih stranaka i institucija.
A iako je evropska moć zapravo moć bez razvidnog subjekta, ona u određenom smislu djeluje. Ove sedmice je polučila dvije promjene režima. Odlazi Berlusconi. No Berlusconi ne odlazi zbog razloga iz kojih bi već odavna morao otići. Njegovu akrobaciju na granici zakona evropski su državnički kolege dugi niz godina podnosili bez vidljivih teškoća. Sada su ga isključili iz igre jer nije bio kadar realizirati ”mjere štednje”. Ponižavajuća politička smrt, koja u određenom smislu podsjeća na kraj što su ga natovski štakori namijenili Gadafiju. Hic transit gloria mundi… U Grčkoj su postavili na vlast bankara – nakon što su uprizorili javni diplomatski linč dosadašnjeg premijera i počeli se prema grčkim vlastima javno ponašati kao Lagerführer-i. O grčkim vlastima mogli bismo mnogo toga neprijatnoga reći, no ne bismo im mogli prebaciti da nisu bile izabrane. Sada Grčka ima vladu koja nije izabrana – niti po evropskoj volji, niti po volji naroda..
Evropa se može pohvaliti da je dosegla te promjene režima bez prolijevanja krvi. No zašto su te promjene bile potrebne? Da bi spasili evro. I s tog aspekta imamo pred sobom veliko dostignuće. U stara vremena vladari su kovali novac. Danas novac kuje vladare. No zašto je taj specifični novac tako značajan? Jer je jedino što Evropa (većina Evrope) ima zajedničko. Jer je evropsko političko vezivo. Projektanti Evropske unije imali su lukavu zamisao da će najprije uvesti zajedničku valutu, a ta će zatim po logici stvari postepeno dovesti do zajedničke politike, do političke zajednice. Evropa dakle nije bila cilj, bila je sredstvo za dosezanje ne samo ekonomskog blagostanja, nego i političke harmonije u Evropi. No to lukavstvo uma nije djelovalo po očekivanjima, nego izopačeno.
Evro je postao cilj, za koji po komesarskom diktatu odlaze vlade i predsjednici vlada, a ulice se pretvaraju u bojišta, trgovi u šatorišta. Nije više sredstvo za dosezanje ekonomskog blagostanja. Nego cilj za koji valja stezati kaiš: u Evropi se ne prolijeva krv, Evropa pije krv. Evro je postao zlatno tele što ga evropski politički stalež obožava s kršćanskim fanatizmom. Ne vodi do zajedničke evropske politike, postao je zajednička evropska politika. Evropska politička zajednica je monetarna. Evropska politika govori jezikom novca. U evropskoj politici govori novac.
To možemo razumjeti “sociološki”, u tom smislu da evropska politika služi interesima velikih financija, da je podređena diktatu takozvanih financijskih tržišta i tome slično. Posrijedi je nešto više od toga. Evropska politika jednostavno nema nikakav drugi zajednički jezik. Jezik kojim govori nužno zacrtava okvire njenog djelovanja. Njen domet i njenu viziju.
Evropska politika tako očajnički spašava evro jer spašava samu sebe. Evropska zajednička politika je naime egzistencijalno ovisna o zajedničkoj valuti na koju je bila postavljena. Spašavanje te zajedničke valute rađa konflikte među nacionalnim politikama i sve dublji rascjep između političke klase i naroda. Spašavanje evra dakle potkopava i evropsku politiku i političku zajednicu. Iskorištavanje krize za nastojanja oko “tješnjeg političkog povezivanja” tu bi dinamiku samo radikaliziralo i produbilo njena protivrječja. Evropa bez politike je mrtva. No Evropa koja postavlja svoju politiku na evro je gorostas na glinenim nogama. Ako bi se evropska politika doista željela spasiti, nekmoli ako bi ona doista željela nešto spasiti, morala bi se osloboditi evra.
Dnevnik.si, 12.11.2011.
Sa slovenačkog preveo Mario Kopić
Peščanik.net, 12.11.2011.