Dana 6. decembra preminuo je pevač i estradni umetnik Džej Ramadanovski. Odmah je, pišu mediji, Građanski pokret Opre Roma Srbija uputio gradonačelniku Beograda apel da Džej bude sahranjen u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju zbog „uticaja na bogatstvo srpske kulture i muzike“, kao i „ukupnog kulturnog nasleđa“ koje je ostavio. Dan kasnije oglasio se Goran Vesić da odobri zahtev i podeli tugu zbog smrti ovog „dobrog duha Beograda“, koju je osetio (skoro) kao gubitak člana porodice i koji je bio „šmeker“, iako „nije bio savršen kao što nije niko od nas“.
Samo usputno, ovom prilikom, primetiću problematičnu podelu na visoku i nisku kulturu zbog koje je, kako nas štampa podseća, prošlogodišnja sahrana još jednog romskog pevača narodne muzike, Šabana Šaulića, u pomenutoj aleji izazvala opšte negodovanje jednog dela javnosti. Primarnije mi je da ukažem na veštu retoriku belosti na kojoj bi Vesiću mogao da pozavidi ne samo svaki EU lider, već i svaki gradonačelnik doseljeničkih kolonija od SAD-a do Australije. Vesić je odajući priznanje Džeju učinio to u rasističkom ključu, u skladu s recimo priznanjem koji je (konačno) odato romskom uticaju na flamenko u Kataloniji.
Ako pratimo fenomenološku jezičku analizu britansko-australijske kvir i feminističke kritičarke rase, Sare Ahmed, u potrazi za rasističkim sentimentom, onda vidimo kako se Vesić distancira od Džeja naglašavanjem njegove ljudskosti, odnosno nesavršenosti koja odlikuje sve nas, gde smo mi većinska, odnosno neromska populacija kojoj je Džej simpatičan, „šmeker“ i „dobri duh“. I tek tako poduhotvoren, kada je na dovoljnoj ontološkoj distanci od srpskog naroda – u grobu, dakle – može da se nađe među belim velikanima (i po kojom velikankom). Time je predstavnik gradske vlasti Vesić uspeo i da udovolji apelu pomenutog građanskog pokreta i da postavi nevidljive, a opet nepremostive granice između „njih“ (Roma) i „nas“ (Srba). Jedan drugi posmrtni spomenik, Stefanu Nemanji, koji se postavlja na Savskom trgu, označava period u kojem je romska populacija na teritoriji srpske srednjovekovne države dopala ropstva – bukvalnog, ne simboličkog. O čemu, naravno, obrazovni sistem ćuti, jer nije u redu da se velelepnost srednjovekovnih crkava i gradova kojim se vladajuće srpstvo diči meri kostima i krvlju romskih robova koji su ih gradili.
To što su Džej i Šaulić, kao pevači narodne muzike, jedina dva romska umetnika koji su se našli u aleji zaslužnih građana je zapravo tragično. Srpsko shvatanje Roma kao „veselih zabavljača“ i „muzikanata“ je stereotipizacija nastala još u periodu turske vladavine. Srbija po tome nije izuzetna: kao (anonimni) zabavljači, a ne (poimenični) umetnici, romski muzičari se tako približavaju slici koju je u istom istorijskom razdoblju bela doseljenička kultura severne Amerike pripisala svojim crnim robovima iz Afrike, a dodatno je utemeljena antropološkim istraživanjima iz prve polovine prošlog veka. Kao da su pesma i zabava jedini domen u kom romska populacija može da pobudi simpatije Srba, koji im poimenično priznanje odaju tek kad zaneme, u grobu…
Autorka je doktorirala filozofiju, radila je kao književna prevoditeljka i esejistkinja i jedna je od osnivačica Centra za kvir studije.
Peščanik.net, 10.12.2020.