Ove godine, 29 godina od pada Vukovara, 18. novembar je u Hrvatskoj prvi put obeležen kao državni praznik Dan sjećanja na žrtve Domovinskog rata i Dan sjećanja na žrtvu Vukovara i Škabrnje. Centralna komemorativna aktivnost koja se godinama unazad na ovaj datum održava u Vukovaru je Kolona sjećanja – dvočasovna procesija od vukovarske bolnice do Memorijalnog groblja u kojoj učestvuju najviši državni zvaničnici, članovi porodica žrtava, predstavnici braniteljskih udruženja i mnogi drugi građani.
Svi mediji u Srbiji – od prorežimskih „Večernjih novosti“, preko RTS-a do kritički nastrojenih medija kao što je N1 – izvestili su da je ove godine po prvi put u vukovarskoj Koloni sjećanja bio i Vučićev specijalni izaslanik za pitanja nestalih Veran Matić, inače novinar i antiratni aktivista. Iako je Matić u Vukovaru učestvovao u nekoliko komemorativnih aktivnosti, najviše medijske pažnje privukao je njegov simbolički gest klečanja pred spomenikom žrtvama masakra na Ovčari, što je mnoge asociralo na nemačkog kancelara Vilija Branta koji je pre pola veka kleknuo ispred spomenika jevrejskim žrtvama u Varšavskom getu. Dok javnost u Srbiji polemiše da li je ovaj gest Verana Matića imao težinu ili ne i da li je Matić kleknuo u svoje ime ili u ime Srbije, svima je promakla činjenica da Vučićev specijalni izaslanik uopšte nije učestvovao u Koloni sjećanja.
Ovo se izgleda može saznati samo iz hrvatske štampe. Naime, Matić je 17. novembra, dan pre Dana sjećanja, u Vukovaru bio deo delegacije Srpskog narodnog vijeća (SNV) iz Hrvatske koja je položila vence u Dunav i kod spomenika na Ovčari – prvi za srpske, a drugi za hrvatske žrtve. Hrvatski „Novi list“ je toga dana najavio „mogućnost da se vukovarskoj Koloni priključi Matić“, a zanimljivo je i to što je i portal „Javni servis“, čiji je glavni i odgovorni urednik sam Veran Matić, takođe najavio njegovo učešće u Koloni sjećanja 18. novembra.
Međutim, u intervjuu koji je Matić dao za hrvatski „Večernji list“ i koji je objavljen 18. novembra stoji da je on trebalo da bude deo Kolone sjećanja tog dana, ali je to morao otkazati „zbog iznenadnih obaveza u Beogradu“. Na pitanje novinara: „Na kraju ipak niste bili u koloni sjećanja?“, Matić odgovara: „Nisam bio u koloni, ali sam ipak, prije nego sam krenuo za Beograd, položio vijenac na Memorijalnom groblju žrtava iz Domovinskog rata“ i dodaje: „Žao mi je, ali nisam imao drugu opciju.“
Matić je dao intervju i za hrvatski „Jutarnji list“. U ovom intervjuu je potvrdio da je došao u Vukovar na komemoraciju SNV-a i da se nakon toga vratio u Beograd, implicirajući da je tako postupio zato što mu je gradonačelnik Vukovara Ivan Penava pre dve godine uskratio dobrodošlicu. „Sada vidim da postoji kontinuitet u tom stavu gradonačelnika Vukovara. Ono što je različito sada u odnosu na tada jest snažna osuda javnosti na njegov stav“, kazao je on za „Jutarnji list“.
Za hrvatski portal „Novosti“ Matić je izjavio: „Morao sam da se vratim u Beograd odmah nakon polaganja venca na Memorijalnom groblju. Nije se radilo ni o kakvim političkim signalima. Za moj gest na Ovčari sam dobio podršku od predsednika Vučića. Nije bilo nikakvog osporavanja od strane zvaničnih institucija u Srbiji.“
Da rezimiramo: Veran Matić je, kao specijalni izaslanik predsednika Srbije Aleksandra Vučića, učestvovao ovog novembra u komemorativnim aktivnostima u Vukovaru – ali ne i u Koloni sjećanja, centralnoj komemoraciji vukovarskih žrtava. Dan pre Dana sjećanja je zajedno sa delegacijom SNV-a položio vence u Dunav i kod spomenika na Ovčari, a na Dan sjećanja je položio venac i na vukovarskom Memorijalnom groblju i potom se vratio u Beograd.
Mnogo toga ostaje nejasno.
Prvo, nejasno je zašto Matić nije ostao u Vukovaru i prisustvovao zvaničnoj komemoraciji – zbog iznenadne promene plana, ili to u stvari nije ni bio plan. Medijske najave sugerišu da je on trebalo da bude deo Kolone sjećanja, dok u intervjuu za „Jutarnji list“ Matić implicira da nije učestvovao u ovom delu komemorativnog programa jer je od ranije znao da nije dobrodošao.
Ukoliko je Matiću neko zaista uskratio dobrodošlicu, važno je da javnost sazna ne samo ko i kada, nego i zašto. Da li mu je rečeno da je nepoželjan zato što je Srbin, ili zato što dolazi u ime predsednika koji podržava i daje politički legitimitet ratnim zločincima, između ostalih, Veselinu Šljivančaninu kojeg je Haški tribunal osudio za ratne zločine počinjene upravo u Vukovaru, a koji je danas član Glavnog odbora predsednikove stranke? Ovde treba imati u vidu da je Matić u ličnom svojstvu, kao običan građanin, u prošlosti učestvovao u vukovarskoj Koloni sjećanja.
Hrvatski premijer Plenković pohvalio je dolazak Vučićevog izaslanika u Vukovar. S druge strane, vukovarski gradonačelnik Penava – inače iz desničarskog Domovinskog pokreta – oštro je kritikovao najavu učešća hrvatskog državnog sekretara Zvonka Milasa u zasebnoj komemoraciji srpskih žrtava (kojoj Milas na kraju nije prisustvovao), ali ove godine se nije posebno izjašnjavao o potencijalnom učešću Verana Matića u centralnoj komemoraciji 18. novembra. Pod pretpostavkom da Matiću niko nije zabranio da učestvuje u Koloni sjećanja – a imajući u vidu najave njegovog učešća neposredno pre Dana sjećanja – ostajemo uskraćeni za odgovor na pitanje ko je i zbog čega odlučio da on ipak ne bude deo Kolone.
Koji god da je razlog Matićevog neučešća u Koloni sjećanja, činjenica je da su mahom svi mediji u Srbiji preneli lažnu vest. Da li se radi o novinarskoj nepažnji ili o namernom obmanjivanju? Moguće je da se odgovor na ovo pitanje razlikuje od medija do medija. U svakom slučaju, uznemirujuće je saznanje da se lažna vest ovako lako proširila srpskim medijskim prostorom.
Neko će se možda zapitati: „Kakve veze ima da li je Matić učestvovao u zvaničnoj komemoraciji ili je odao počast žrtvama ’u sopstvenoj režiji’? Pa važan je sam čin odavanja počasti“. Istina je da i alternativne komemorativne prakse zauzimaju značajno mesto u kulturi sećanja, a ove godine su u Vukovaru – zbog pandemijskih okolnosti – izdvojene komemoracije maltene bile pravilo, a ne izuzetak. Međutim, ovde nije reč o praksama u kojima je Veran Matić, kao zvanični predstavnik predsednika Srbije, učestvovao, već o onima u kojima nije. Vesti o njegovom (ne)učestvovanju u vukovarskoj Koloni sjećanja otvaraju nekoliko pitanja na koja nemamo odgovor, što dodatno zamagljuje činjenice o odnosu Srbije prema ratnim zločinima. Važan deo procesa pomirenja je traganje za istinom, a lažna vest o komemoraciji ne deluje kao korak u tom pravcu.
Autorka je koordinatorka aktivnosti programa memoralizacije u Fondu za humanitarno pravo. Ovaj tekst nam je ljubazno ustupila pre njegove objave na podkastu i blogu FHP-a Kulture sećanja u dijalogu.
Peščanik.net, 28.11.2020.
REVIZIJA ISTORIJEVUKOVAR