U prošlom, u našoj istoriji najdramatičnijem stoleću mi, Slovenci doživeli smo raspad tri višenacionalne države u kojima smo živeli – Austro-Ugarske monarhije, Kraljevine Jugoslavije i SR Jugoslavije. Tom raspadu Slovenci su aktivno doprineli u prvom i u drugom slučaju. U prvom slučaju, 1918, tada u društvu sa Hrvatima i vojvođanskim Srbima, doprinos Slovenaca je bio vrlo skroman. U trećem raspadu, 1991. naša uloga je bila znatno veća, ali svejedno osetno skromnija od uloge Srba i naših pozadinskih saveznika Hrvata. Ipak, i nekoliko godina nakon raspada SFRJ mnogi su nam uključujući naše inostrane prijatelje prigovarali da smo zbog naše sebičnosti pokrenuli lavinu i tako odlučujuće doprineli nestanku ugledne, poštovane i za brojne neevropske narode uzorne države SFRJ.
Jedna od sličnosti između prvog i trećeg raspada je u tome što su se urušile dve, prema stranim posmatračima, snažne i čvrste višenacionalne države. Međutim, one su iznutra bile veoma krhke tvorevine, koje su se počele urušaveti pod dodatnom težinom dva “orijentalna” pitanja. U slučaju Austro-Ugarske to ključno opterećenje je bila Bosna, a u slučaju Titove Jugoslavije, Kosovo. Problem Bosne je 1878. njenom okupacijom, proizveo sam državni vrh Austro-Ugarske, a njen raspad je počeo tri godina kasnije činom nasilja – ubistvom u gradu sa brojnim džamijama – Sarajevu.
Izvorni greh “oslobađanja” Kosova i njegov pogubni učinak za obe Jugoslavije
Problem Kosova je 1912. njegovim “oslobođenjem” kratkovido sebi natovarila na vrat agresivna srpska politička elita. Dozvolu da anektiraju okupirana područja Novopazarskog sandžaka, većeg dela današnjeg Kosova i Makedonije, tadašnje Kraljevina Srbija i Kraljevina Crna Gora dobile su u decembru 1913. od tadašnjih evropskih velesila. Izvorni greh za stvaranje problema Kosova su, znači, sa Srbijom delili i carska Rusija, Velika Britanija, Francuska, Nemačka, Austro-Ugarska i Italija. Krivica potonjih je u tome što su kao starije i veće evropske kolonijalne sile dvojici ruskih vazala dodelile tuđe teritorije, u suprotnosti sa voljom njihovog većinskog stanovništva. Domaćin te konferencije velesila u Londonu, britanski ministar spoljnih poslova Ser Edward Grey, tu činjenicu je prostodušno priznao Donjem domu britanskog parlamenta.
Tako je stvoren kolonijalni problem Kraljevine Srbije. Tu nikada zaceljenu gnojnu ranu nasledile su i sve njene kasnije države naslednice – Kraljevina SHS, Kraljevina Jugoslavija, DFJ, FNRJ, SFRJ. Titova Jugoslavija preuzela je taj problem od predratne Kraljevine zajedno sa prestonicom u Beogradu (što je takođe bila velika greška) i sa centralnom pozicijom Srbije u jugoslovenskoj federaciji. Simbolički, to se preuzimanje odigralo useljenjem nekadašnjeg radnika, predratnog komuniste, zatvorenika u Lepoglavi i partizanskog komandanta Josipa Broza Tita u palatu Beli dvor srpske dinastije Karađorđevića, pod kojom je Kosovo postalo teško tlačeni kraljev feud pod vojnom upravom. To tlačenje je i dovelo do toga da je prilikom napada Sila osovine na Kraljevinu Jugoslaviju u aprilu 1941. većina Kosovara pozdravila nemačke i italijanske trupe kao svoje oslobodioce ne želeći da se pridruži jugoslovenskom partizanskom pokretu.
Druga,Titova Jugoslavija mogla se rešiti problema Kosova u razdoblju 1944-47, priključenjem te države Albaniji u okviru predviđene komunističke balkanske federacije. Za to priključenje se u januaru 1944. na svom prvom zasedanju u Bujanu izjasnio Narodnooslobodilački odbor Kosova i o njemu su u više navrata tajno pregovarali rukovodioci komunističkih partija Jugoslavije i Albanije. Jugoslovenski komunistički vrh se na taj spasonosni hirurški rez nikada nije politički odlučio, prvenstveno zbog velikog uticaja Srba i Crnogoraca u njemu.
Uprkos znatno poboljšanom položaju kosovskih Albanaca u poređenju sa međuratnim razdobljem, posleratna federalna Jugoslavija je još uvek u svojim temeljima imala ugrađenu neravnopravnost između slovenskih i neslovenskih naroda. Niži kolektivni status neslovena se najbolje video već u zvaničnom imenu države (Jugoslavija), njenoj himni “Hej Sloveni” i u ustavnom razlikovanju “naroda” i “nacionalnih manjina” (do 1968), odnosno “narodnosti”, kao i posledično, između “republika” i “autonomne regije”, odnosno “autonomnih pokrajina”. Svi slovenski narodi, pa i Slovenci, Makedonci i Crnogorci su u Titovoj državi dobili svoje republike. Maršal Tito je u više navrata slavodobitno objavljivao da su time definitivno rešeni međunacionalni odnosi. Pri tome je jako grešio, ili je govorio nešto u šta ni sam nije verovao. Mirno iskazivane zahteve kosovskih Albanaca (brojnijih od sva tri gore navedena naroda), za ravnopravnim položajem sa Slovenima, komunističke vlasti su više decenija potirale zastrašivanjem, uključujući i višegodišnje zatvorske kazne za demonstrante, suzavac, policijske pendreke, čak i tenkove JNA. Najpoznatiji zagovornik kosovarskih prava, pisac Adem Demaći, je zbog svojih verbalnih delikata odsedeo ukupno 28 godina u zatvoru.
U istoriji SFRJ je do prve masovne upotrebe oklopnih jedinica JNA i specijalnih jedinica savezne i srpske policije protiv đaka i studenata došlo u proleće 1981. u Prištini, nepunu godinu nakon smrti dugogodišnjeg lidera posleratne Jugoslavije. Kosovski demonstranti su tada nosili Titove slike i uzvikivali geslo “Kosovo – republika”. Sa tom parolom su pripadnici najvećeg neslovenskog naroda u federaciji tražili ravnopravni položaj unutar Jugoslavije. Nasilno zatiranje tog zahteva je samo u Prištini značilo više desetina mrtvih među albanskim đacima i studentima, što je tadašnji režim prikrio od javnosti. Slovenačka solidarnost u sprovođenju antialbanske represije, koju je srpsko rukovodstvo tražilo od drugih republika, dovelo je postepeno do lančane reakcije u međunacionalnim odnosima. Ona je dodatno opteretila i onako napete srpsko-hrvatske i srpsko-slovenačke odnose.
Kosovo svakako nije temeljni razlog raspada SFRJ. Ali u situaciji popuštanja međublokovske napetosti, talasa demokratizacije u Istočnoj Evropi, raspada istočnog komunističkog bloka i privredne krize u samoj Jugoslaviji, problem Kosova je podstakao rastakanje političkog tkiva savezne države. Pokazalo se da živeti u Jugoslaviji zajedno sa Srbima i naročito sa Miloševićevom Srbijom, ne želi nijedan jugoslovenski narod, uključujući i većinu Crnogoraca.
Kosovski Albanci su za odbijanje opstanka u srpskoj državi imali još više opravdanih razloga.
Problem Kosova je ogolio jednu od osnovnih strukturnih pogrešaka SFRJ, koja je dugoročno bila nespojiva sa načelima demokratije. Gruba kršenja ljudskih prava na Kosovu zatvorila su SFRJ (time i Sloveniji i Hrvatskoj) put u Savet Evrope i time u Evropsku zajednicu. Osim toga, loše srpsko ponašanje prema kosovskim Albancima ponekog je i u Sloveniji i Hrvatskoj navelo na pomisao:“Šta ako sutra Miloševićeva Srbija slične nasilne metode upotrebi protiv nas?” Ta bojazan se za nešto više od godinu dana pokazala opravdanom u Hrvatskoj i naročito u Bosni. Kada je talas demokratizacije tokom 1988-1989. zahvatio dve zapadne jugoslovenske republike, Kosovo je pospešilo rastakanje već prilično klimavog federalnog mehanizma. Ukidanjem autonomije Kosova u proleće 1989. srpsko rukovodstvo je počelo sa rušenjem ustavnog ustrojstva SFRJ, koje je opstalo još nešto malo duže od dve godine. 69 godina nakon novovremene srpske okupacije Kosova, raspad druge Jugoslavije je počeo oružanim nasiljem u Prištini, gradu sa dosta džamija.
Možda se raspad SFRJ 2008. u istom gradu i okončao, ali to još nije sigurno.
Ograničena nezavisnost Kosova, kriterijumi za njeno međunarodno priznavanje i srpski istorijski argumenti
Nezavisnost Kosova je 17. februara 2008. većinski narod, uz podršku turske i bošnjačke manjine, zasnovao na svom pravu na samoopredeljenje. Istovremeno sa proglašenjem nezavisnosti, Albanci sa Kosova su na neodređeno vreme dobrovoljno prihvatili ograničenje svoje suverenosti i međunarodni nadzor nad mladom državom. Obavezali su se takođe na to da izgrade pravnu državu u kojoj će važiti visoki standardi poštovanja ljudskih prava i zaštite nacionalnih manjina. Te visoke standarde i normalni suživot među svim svojim nacionalnim zajednicama Kosovo još nije doseglo, a posebno ne u odnosima između albanske većine i Srba. Znatni deo krivice za takvo stanje snosi srpska manjina, čija većina već više godina bojkotuje demokratski konstituisane kosovske institucije. Nova država Kosovo ispunjava neke, iako ne sve međunarodnopravne kriterijume za priznavanje svoje nezavisnosti. Osim nedovoljno dosegnutih standarda pravne države, njoj još uvek nedostaje i nadzor nad celokupnom teritorijom, stanovništvom i državnom granicom. Istina je takođe da u tom smislu Kosovo ni izdaleka nije jedinstven slučaj, jer je u nedavnoj prošlosti isto važilo i u slučaju međunarodnog priznanja, na primer, Hrvatske i Bosne i Hercegovine i još i sada važi za Kipar, članicu EU.
Rađanje najmlađe evropske države dovelo je u Republici Srbiji do masovnih protesta, političkog potresa, ostavke vlade i raspisivanja prevremenih parlamentarnih izbora. U rasplamsanim debatama u međunarodnim forumima i u Skupštini Srbije tada smo od najviših predstavnika Srbije čuli mnogo ljutitih izjava. Oštro se protestovalo protiv samostalnosti Kosova, zahtevalao se njeno poništavanje i ponovna suverenost Srbije nad “Kosovom i Metohijom”. (Ovo je srpski zvanični naziv te zemlje, koji kosovski Albanci odbacuju). Predsednik Srbije Boris Tadić je 18. februara 2008. u govoru pred Savetom bezbednosti OUN rekao da je “Kosovo kolevka prve srpske države”. A predsednik srpske vlade dr Vojislav Koštunica je u Skupštini Srbije zaneseno uzviknuo: “Kosovo je uvek bilo i uvek će biti srpsko. Kosovo pripada srpskom narodu”. Nije teško razumeti snažni emotivni naboj u tim izjavama, iako nijedna od njih ne može da izdrži ozbiljnu kritiku. Ali istina je da takve i slične tvrdnje služe kao popularne parole nacionalističke propagande u koje veruje veoma mnogo Srba.
Pogledajmo kako stoji sa utemeljenošću Tadićevih i Koštuničinih tvrdnji i popularnog slogana na srpskim transaprentima – “Kosovo je Srbija”. Najpre, o povezanosti Srba i srpske državnosti sa Kosovom. Daleko najduži deo njegove poznate, približno trihiljadugodišnje istorije, ta se zemlja uopšte nije nazivala Kosovom, niti je bila etnički slovenska i pogotovo ne srpska. Ako se ograničimo samo na poslednjih dve hiljade godina političke istorije te zemlje, onda su njome daleko najduže gospodarili Rimljani, Vizantinci i Turci Osmanlije. Prva slovenska država na tom tlu nije bila srpska, već je to bilo bugarsko carstvo. Nijedna od najstarijih srpskih država – Duklja, Zahumlje, Travunja, Poganja, Bosna i Raška – nije nastala na toj teritoriji i izvorno nije pokrivala današnje Kosovo. Prvo krunisanje srpskog kralja odigralo se 1077. u Zeti, na teritoriji današnje Crne Gore. Druga najstarija srpska kraljevina je Raška, koju su njeni vladari iz dinastije Nemanjića preimenovali u Srbiju. Raška se prostirala severno od Kosova i obuhvatala veći deo današnjeg Sandžaka.
U toj pravoj istorijskoj kolevci hronološki druge po redu srednjevekovne srpske države izgrađeni su i najstariji srpski manastiri – Svetog Đorđa kod Novog Pazara, Žiča, Studenica, Mileševa i Sopoćani. Srpski vladari su za svoja osvajanja teritorija južno od Raške iskoristili “krstaške” pohode zapadnoevropskih vladara na Bliski istok. Na poziv rimskog pape, nemački, francuski, engleski i drugi feudalci su pri kraju XII veka sa svojim vojskama u više talasa krenuli u više pravaca prema Bliskom istoku sa objavljenim ciljem “oslobađanja” “Svete zemlje” od muslimana. Uistinu, krstaši su na putu za Palestinu na prevaru napali hrišćansku Vizantiju, temeljno opljačkali njenu blistavu prestonicu, Carigrad i 1204. zbacili sa prestola vizantijskog cara. Posledično rasulo vizantijskog carstva je tada omogućilo širenje srpske države na vizantijske teritorije južno od Raške, uključujući i Makedoniju i severnu Grčku. Godine 1216. veliki srpski župani su svojim posedima priključili i zemlju koju su preimenovali u Kosovo i Metohija.
U celokupnoj istoriji srpska vojska je teritoriju današnjeg Kosova osvajala pet puta i pet puta je pod vojnim pritiskom napuštala. Poslednji put, verovatno zauvek, srpska vojska i policija su se povukle sa Kosova u junu 1999. Prilikom svake promene odnosa između srpske države i Kosova važnu, a ponekad i presudnu ulogu imale su zapadne sile (“krstaši”, Đenova, Austo-Ugarska, Italija, Francuska, Nemačka, Velika Britanija i SAD). U prvih devetnaest od poslednjih dvadeset stoleća srpski veliki župani, kraljevi i carevi sve zajedno su vladali Kosovom približno dva i po stoleća (1216- 1459). Pa ni tada ova zemlja nikada nije bila političko središte srpske srednjevekovne države. Srpski vladari su svoje prestonice imali u Rasu (kod sadašnjeg Novog Pazara), zatim i prvenstveno, u Skoplju (današnja Makedonija) i samo su povremeno obilazili svoje posede na Kosovu. Upravo su se u Skoplju odigrale najveće dvorske ceremonije – krunisanja i venčanja srpskih vladara. Najslavniji srpski vladar je 1346. krunisan u Skoplju kao “Car Srba, Grka, Bugara i Albanaca”. Prestonica drugog srpskog najslavnijeg vladara, kneza Lazara, bio je Kruševac, duboko u današnjoj Srbiji. Konačnoj propasti srednjevekovne srpske države 1459. sledilo je gotovo dvostruko duže razdoblje od blizu 450 godina otomanske vlasti na Kosovu. Nakon svog delimičnog i kasnije potpunog osamostaljivanja od turske supremacije, ni kneževina ni kasnija kraljevina Srbija, tokom svog gotovo stoletnog postojanja od 1817. do 1918, osim tokom dve godine, nije imala u svojim granicama Kosovo.
Republika Srbija već gotovo devet godina ne kontroliše teritoriju, stanovništvo i granice te zemlje. Toliko o tvrdnji da je Kosovo uvek bilo srpsko, odnosno o neznanju, ili namernom obmanjivanju Saveta bezbednosti OUN i Skupštine Srbije neistinitim tvrdnjama diplomiranog psihologa Borisa Tadića i doktora pravnih nauka Vojislava Koštunice.
Umesto spomenutih neistinitih tvrdnji i Boris Tadić i Vojislav Koštunica mogli bi u ime osnovanosti srpskih zahteva da upotrebe nekoliko boljih verskih i kulturnih argumenata. Puna titula sadašnjeg poglavara Srpske pravoslavne crkve naime, glasi “Nadbiskup Pećki, mitropolit Beograda i Karlovaca i patrijarh Srba”. Peć (zapadno Kosovo) je u toj tituli spomenuta zato što je taj grad između 1346-1463. i između 1557-1766. bio sedište srpskog patrijarha. U drugom od ta dva perioda, kada srpska država više nije postojala, pravoslavna crkvena organizacija sa patrijarhom na čelu služila je i kao centralna kulturna institucija Srba i tanušni nadomestak njihove države. Težinu tog argumenta umanjuju neki fakti. Grad Peć nije bio izvorno sedište srpske pravoslavne crkve. Postao je to slučajno i to zbog požara u pravom sedištu SPC koje se nalazilo u manastiru Žiča, sasvim izvan Kosova.
Pre i nakon perioda 1557-1766, sve zajedno približno dvesta godina, srpskom pravoslavnom crkvom nisu upravljali srpski duhovnici. To su činili grčki biskupi iz Carigrada, koje očuvanje srpske kulture i nacionalnog identiteta nije zanimalo. Peć je potpuno prestala da bude srpski crkveni centar još pre 242 godine, što je u skladu sa seobom većine srpskog stanovništva u poslednjih 400 godina prema severu.
Drugi Koštuničin argument se odnosi na etnički sastav stanovništva Kosova, koji je po njemu većinski bio srpski. I ta tvrdnja ni približno ne stoji kada je reč o ukupnoj istoriji Kosova. U tom delu Balkana Albanci i Vlasi su nesumnjivo bili potomci najstarijeg autohtonog stanovništva. Slovenski preci Srba su potonji došljaci na teritoriji koju danas nazivamo Kosovom. Preci Srba su počeli da naseljavaju Kosovo približno dva do tri veka nakon prvog talasa doseljavanja Slovena do koga je došlo u VII veku. Slovensko ime Kosovo i iz slovenskog izvedeno tursko i albansko ime te zemlje (Kosova), kao i slovensko preimenovanje brojnih sela, gradova i manastira na Kosovu ukazuju na to da su za vreme postojanja srpskih država od XIII do XV veka, većinu seoskog, zemljoradničkog stanovništva u toj oblasti verovatno činili “Srbi” koji su u srpsku zajednicu asimilovali delove autohtonog stanovništva (prvenstveno Vlahe).
Zemlju, sela i seljane na osvojenim teritorijama, srpski vladari su najčešće darovali novoosnovanim pravoslavnim manastirima. Tadašnje starosedelačko, neslovensko stanovništvo pretežno se bavilo stočarstvom i sezonski je, sa svojim stadima, bilo u pokretu. Srpski pravoslavni gospodari su se sa njima mnogo teže sporazumevali nego sa slovenskim zemljoradnicima, i zbog jezika, a i bilo im je teže da ih popisuju, kontrolišu i oporezuju. U gradovima je tada pretežno živelo helenizovano stanovništvo mešovitog neslovenskog porekla. Iako nema čvrstih dokaza u pisanim izvorima (koji su pretežno srpski), sasvim je moguće da su slovenski preci današnjih Srba od XIII do XVIII veka bili većinsko stanovništvo na Kosovu.
Etnički sastav kosovskog stanovništva postepeno se menjao nakon propasti srednjevekovne srpske države, 1459. Brojnost Albanaca u zemlji je jačala prvenstveno doseljavanjem iz planinske i siromašne severne Albanije. O tome nam svedoči činjenica da Kosovari govore severnoalbanskim dijalektom “Gega”. Veća prilagodljivost novim gospodarima Otomanima, masovno pristupanje islamu i znatno naklonjeniji odnos otomanskih vlasti (prema njima) , davali su im niz pogodnosti i prednosti u poređenju sa pravoslavnim stanovništvom. Osim toga, Albanci su znatno duže od pravoslavnih hrišćana očuvali visoki natalitet i velike porodice. Srpska i druge hrišćanske zajednice su kopnele zbog islamizacije, delimično i zbog asimilacije među Albance, kao i zbog bezakonja i nasilja Otomana i Albanaca, progona nakon nemira i ustanaka, i najzad, migracija. Njihovo bežanje i seljenje sa Kosova je bilo usmereno prema severu, u današnju Šumadiju, Srem, Mačvu, kao i pod mađarsku vlast u Vojvodinu.
Prostorno pomeranje većine srpskog stanovništva podsticali su i višekratni porazi srpskih ustanaka, kao i neuspesi mađarske i austrijske vojske u ratovima sa Otomanima. Najveće pojedinačno povlačenje Srba sa Kosova zbilo se 1690. nakon jednog od tih ratova. Vodio ga je sam patrijarh srpske pravoslavne crkve Arsenije III Čarnojević. Računa se da je tada sa patrijarhom u Vojvodinu došlo pešice i na kolima oko 100.000 “duša”. Zbog svih tih činilaca srpsko stanovništvo na Kosovu je verovatno već pri kraju XVIII veka postalo brojčano manjinsko. Poznati srpski geograf i etnograf Jovan Cvijić, potonji predsednik Srpske akademije nauka, obišao je tu zemlju približno 200 godina nakon “velike seobe”. Na Kosovu i posebno u okolini očuvanih srpskih crkava i manastira (o kojima su tada brinuli Albanci), Cvijić je nabrojao samo oko 140 nealbanskih porodica.
Koštuničina poslednja izjava, znači, najviše govori o potpunoj zaslepljenosti njenog autora. Današnjem približno petoprocentnom delu stanovništva Kosova ta zemlja ne može pripasti ni po jednom razumnom kriterujumu. Ako bi na srpskoj strani broju pripadnika sadašnje manjine pribrojali i najnovije izbeglice sa Kosova, slično bismo morali učiniti i sa višestruko većim brojem u poslednjim decenijama prognanih i raseljenih Kosovara, koji danas žive u Turskoj i u većim evropskim državama. Rezultati takvog sabiranja sigurno ne bi potvrdili Koštuničine teze.
Pravni i drugi argumenti zvanične Srbije protiv secesije Kosova
Jedan od osnovnih argumenata srpske diplomatije je, da je proglašenje nezavisnosti ove “srpske pokrajine” protivpravni čin i grubo kršenje ustavnog poretka Republike Srbije i međunarodnog prava. Ova teza ima više dimenzija, uzimajući u obzir i različite periode u odnosima Srbije i Kosova. Teritoriju dela Otomanskog carstva koji se nazivao Kosovski vilajet (čija je približno jedna trećina bila današnje Kosovo), sama Srbija je pripojila na protivpravan način. Srpska politička i vojna elita još uvek ne potpuno samostalne kneževine Srbije počele su sa zauzimanjem delova Otomanskog carstva još u drugoj polovini XIX veka. Sa tom politikom je u još agresivnijoj formi nastavila kraljevina Srbija pod dinastijama Obrenovića i Karađorđevića. Time se srpska država veoma brzo od potlačene žrtve otomanske vlasti pretvorila u zloslutnog balkanskog nasilnika i miniimperijalnu silu.
Carska Rusija je u to vreme podsticala i snažno podržavala osvajačke apetite svojih slovenskih i pravoslavnih vazala na Balkanu – Bugarske, Srbije i Crne Gore. Preko njihovih na taj način osvojenih teritorija, carska Rusija je imala lakši pristup centralnom Mediteranu, to jest nije bila osuđena samo na tesnac Bosfora i Dardanela. Ruska politička i vojna podrška veoma je odgovarala srpskoj vladi jer je bila u skladu sa slavnim “Načertanijem” nekadašnjeg srpskog ministra spoljnih poslova iz prve polovine XIX veka, Ilije Garašanina. Njegov ekspanzionistički plan je predviđao kreiranje Velike Srbije koja bi imala teritorijalni pristup, preko albanskih teritorija, na Mediteran. U skladu sa tom spoljnopolitičkom orijentacijom, srpska vojska je 1912. godine prodrla na Kosovo, što je bio uvod u osvajanje severne Albanije. Srpski odredi su za nekoliko sedmica prodrli do jadranske obale i u oktobru 1912. zauzeli Durres/Drač. Taj grad je trebalo da u budućnosti postane glavna srpska pomorska luka.
Teritorija Kosova našla se tada na putu srpskih teritorijalanih osvajanja. Etnički Srbi su tu bili u izrazitoj manjini ili ih uopšte nije bilo.Srpska država se pri tome ponašala onako kako se šest godina kasnije ponela Italija u našoj Primorskoj, Notranjskoj i u Istri. Nije slučajno da su naše teritorije Italiji na istoj konferenciji u Londonu, 1915. obećake iste one velesile koje su Srbiji dodelile zapadni deo Kosova sa gradom Prizrenom. Srpska vojska je na Kosovu naišla na loše organizovan oružani otpor većinskog stanovništva, slomila ga je za samo nekoliko meseci i pri tom je sa artiljerijom razorila veći deo zemlje. Računa se da je u tom pohodu i tokom prve okupacije “Kosova i Metohije”, između 1912 i 1915, ubijeno približno 25.000 Albanaca.
Užasne zločine srpske vojske tokom osvajanja Kosova je, između ostalih, opisao i ruski dopisnik sa Balkana, koji je kasnije postao svetski poznat kao Lav Trocki, jedan od vođa Oktobarske revolucije u Rusiji. Istinitost njegovih navoda i drugih novinskih i izveštaja katoličkih duhovnika kasnije je potvrdila i američka Carnegijeva fondacija u studiji “Istina o Kosovu”.
Srpsku agresivnu politiku osvajanja putem oružane sile i na račun susednih naroda je već 1914. u poznatom spisu “Srbija i Albanija” raskrinkao i osudio Dimitrije Tucović, jedan od najvećih srpskih patriota. U toj knjizi D. Tucović je reči “Kosovo” i “Metohija” koristio samo kao istorijska imena srpskih srednjevekovnih pokrajina. Jer, za njega je teritorija Kosova bila deo “Severne Albanije”. Tadašnji lider srpske Socijaldemokratske stranke je pozdravio “prirodnu, neizbežnu borbu Albanaca za drugačiji politički život u odnosu na onaj pod Turcima, i drugačiji u odnosu na onaj koji mu nameću njegovi surovi susedi – Srbija, Grčka i Crna Gora. Slobodarski srpski narod tu borbu mora da ceni i poštuje, kako zbog slobode Albanaca, tako i zbog sopstvene slobode i zbog toga se nijednoj vladi ne smju odobriti sredstva za osvajačku politiku.” (“Srbija i Albanija”, Kultura, Beograd, 1945, str. 147).
Crnogorac Milovan Đilas, tada član Politbiroa vladajuće Komunističke partije i kasnije svetski najpoznatiji kritičar Titovog režima, zapisao je ove optimističke reči:“Tucovićeva knjiga je istorijsko svedočanstvo od neprocenjivog značaja koje potvrđuje da savest srpskog naroda nije umrla čak ni tada,kada su vladajuće strukture i sve stranke odobravale osvajačku politiku Pašićeve vlade i trovali narodne mase šovinizmom i neprijateljstvom prema malom albanskom narodu”. (Isto, str. 5).
Uprkos snažne diplomatske podrške carske Rusije, Srbija nije mogla da zadrži sve što je osvojila njena, istini za volju, sposobna, a prema muslimanima užasno bezobzirna vojska. Ostvarenje plana o komadanju albanskih teritorija su delimično onemogućili Albanci na teritoriji današnje Albanije jednostranim proglašenjem svoje države u Valoni (Vlori), 12. novembra 1912. (među vodećim političarima prve albanske vlade bilo je i nekoliko kosovskih Albanaca). U stvaranju države tada su Albance podržale Nemačka, Austro-Ugarska i Italija, koje su nastojale da spreče prodor carske Rusije na centralni Mediteran.
Austro-Ugarska i Italija su u raznim fazama londonske konferencije podržavale zahtev Albanaca za ujedinjenje Albanije i Kosova, ali su 1913 i 1915. popustile pred ruskim pritiskom i pristale na srpsko prisvajanje Kosova. Austro-Ugarska je u jesen 1913. sa ultimativnom pretnjom objave rata prisilila Srbiju da svoju vojsku povuče iz Drača (Durresa) i sa ostalih teritorija današnje Albanije. Kosovski Albanci takvu podršku zapadnih sila tada nisu dobili i na nju su morali da čekaju 95 godina.
Napad na Otomansko carstvo i “oslobođenje” tada već pretežno albanskog Kosova diplomatija Kraljevine Srbije je zasnivala na: (1) višem civilizacijskom stepenu Srba u odnosu na Albance; (2) na istorijskom pravu na ime Kosova (XIII do XV veka) i (3) na tvrdnji o većinskom srpskom stanovništvu na Kosovu. Ti argumenti Nikole Pašića još uvek odjekuju u glavama srpskih nacionalista, pa i danas čine ideološku podlogu zahteva za “vraćanje” Srbiji suverenosti nad Kosovom.
Pogledajmo te teze. Najpre, brutalnost srpske vojske tokom osvajanja i gušenja otpora Albanaca, surovost srpske policije i višedecenijska politika tlačenja, pljačkanja i odnarođivanja većinskog stanovništva u toj pokrajini, odavno su srpsku državu diskvalifikovali kao nosioca više, evropske civilizacije. Drugo, generalno uvažavanje istorijskih imena iz XV veka dovelo bi do krvavog prekrajanja većine državnih granica i potpunog haosa na evropskom kontinentu. Polovina Francuske bi u tom slučaju pripala Velikoj Britaniji, veći deo Španije i Portugala Maroku, Grčka i Bugarska Turskoj, Finska i Estonija u celini Švedskoj, Litvanija, Ukrajina i Belorusija Poljskoj, Češka Austriji, Slovačka Mađarskoj itd. Na osnovu istorijskih imena i nekadašnje demografske većine, samoj Srbiji ne bi smeli pripadati celokupna Vojvodina i delovi Srema, Mačve i Šumadije.
U doba cara Stefana Dušana naime, te teritorije i Beograd su pod drugim imenima pripadali mađarskim kraljevima. Beograd je postao grad sa većinskim srpskim stanovništvom tek negde približno pre 140 godina, kada su iz njega otišli turska vojska i turski činovnici, a Srbi proterali preostale muslimane i porušili sve džamije (osim jedne), klanjaonice i druge brojne islamske verske objekte. A bilo ih je više od 200. Vojvodina je postala pretežno srpska tek pre 62 godine, nakon progona nemačke manjine i naseljavanja u kuće Nemaca prvenstveno srpskih kolonista iz Bosne, Crne Gore i južne Srbije. Generalno uvažavanje teza srpskih nacionalista bi, znači, teško pogodilo samu Srbiju.
Uz već spomenute istorijske i demografske teze, sadašnja srpska vlast navodi i neke druge argumente koje Kraljevina Srbija prilikom okupacije Kosova 1912. nikako nije mogla koristiti. Prema jednome od njih, međunarodna zajednica ne bi smela da kažnjava demokratsku Srbiju za zločine protiv kosovaskih Albanaca koje su počinile prethodne, manje demokratske, ili potpuno nedemokratske srpske vlade. Najpre, promena vlade ili smena režima ne otklanja odgovornost države Srbije za protivpravno delovanje njenih prethodnih vlada, njene vojske, policije i civilnog činovništva. Drugo, sadašnja “demokratska i miroljubiva Srbija” zahteva “vraćanje” zemlje koju su protivpravno, oružjem i nasiljem, uz gaženje demokratskih normi pet puta prisvojili prethodni srpski režimi.
Sadašnja srpska vlast još uvek protestuje protiv proglašenja nezavisnosti Kosova 17. februara 2008. i sa argumentom da je to, navodno, bio “nasilni čin” nad suverenom državom i članicom OUN. Argument nasilja nad državom Srbijom, tada delom Savezne Republike Jugoslavije, naravno, stoji, ali važi za period napada NATO na SRJ od marta do juna 1999. Argument surovog nasilja nad srpskom manjinom i etničkog čišćenja od juna do jula 1999, takođe je ispravan. Samo proglašenje nezavisnosti Kosova 17. februara 2008 je i u Prištini i u najvećem delu Kosova prošlo potpuno mirno i civilizovano. Nasilnici povodom tog događaja bili su prvenstveno i isključivo Srbi – članovi srpskih navijačkih klubova koji su, dobro usklađeni sa srpskom policijom, napali i demolirali nekoliko ambasada u Beogradu (uključujući i slovenačku), pljačkaši po beogradskim trgovinama, srpski piromani koji su spalili jednu policijsku stanicu na granici Kosova i Srbije, grupe srpskih rezervista na granici sa Kosovom, organizovani demonstranti u Kosovskoj Mitrovici koji su napali UNMIK policiju itd.
Napadu NATO na Saveznu Rapubliku Jugoslaviju u martu 1999. prethodilo je teško decenijsko iskaljivanje gneva srpskih vlasti nad većinskim albanskim stanovništvom, kao i nad kosovskim Turcima i Bošnjacima. SRJ nije bila jedina evropska država koja je više decenija (između dva svetska rata i od 1989. do 1999) vodila nemilosrdnu politiku nacionalnog poništavanja i tokom koje su državni organi zatvarali i pobili više hiljada svojih građana – pripadnika nacionalnih manjina. Ali SRJ je bila jedinstvena po tome što su sa njene teritorije njeni državni organi izgonili svoje građane i pri tome im uništavali lična dokumenta – uredne dokaze o državljanstvu.
Prema podacima Visokog komesarijata OUN za izbeglice (UNHCR) već 1998. (pre napada NATO) sa Kosova je bilo proterano oko 350.000, a do 13. juna 1999. približno 1,5 miliona stanovnika Kosova, uglavnom kosovskih Albanaca. Time je Savezna Republika Jugoslavija grubo prekršila rezoluciju Saveta bezbednosti OUN, br. 1199. Tadašnji jugosrpski režim je nastavio svoju agresivnu i genocidnu politiku i nakon višekratnih upozorenja Zapada i tako, vrlo verovatno, izazvao napad NATO. Slobodan Milošević je očigledno bio svestan da je Kosovo politički izgubljeno, ali nije želeo da u srpskoj istoriji ostane zapisan kao vladar koji je izgubio Kosovo. Breme istorijske odgovornosti je zbog toga pokušao da prevali na NATO, SAD i generalno na Zapad.
Masovne progone albanskog i drugog muslimanskog življa sa Kosova je 1998. i 1999, uz podršku Vojske Jugoslavije sprovodila dobro naoružana i od Miloševićevog režima favorizovana srpska policija. Albanskim stanovnicima je nakon usmene naredbe o iseljavanju ostavljano kratko vreme za napuštanje domova, tako da su mogli sa sobom da ponesu samo ono najneophodnije, i nisu mogli da se pobrinu za bolesne, nepokretne, stoku i drugo. Muškarce koji su se tome opirali, srpski policajci su ubijali u prisustvu njihovih žena i dece. U napadima na albanska sela, ubistvima, silovanjima, pljačkanju i spaljivanju kuća i stanova, učestvovale su takođe i brojne srpske komšije i Romi, kao i bande kriminalaca iz “uže” Srbije. Uzimajući to u obzir, razumljivo je da se većina kosovskih Srba i Roma bojala surove osvete nakon što je Miloševićeva Srbija kapitulirala i nakon što su Vojska Jugoslavije i srpska policija počele da napuštaju Kosovo.
Sa njima je tada sa Kosova izbeglo između 100.000 i 150.000 Srba i kosovskih Roma. Na Srbima koji su ostali na Kosovu i bili preslabi za oružanu odbranu, gnev su iskalili razjareni Kosovari – povratnici. Za svoje pobijene srodnike, opljačkane i spaljene kuće, uginulu stoku itd, svetili su se preostalim Srbima na sličan način. U kontrastu sa srpskim genocidom tokom marta-maja 1999. to povratno etničko čišćenje na Kosovu nije bilo organizovano i vođeno od državnih organa, već su ga sprovodili pojedinci, uključujući kriminalce i grupe Kosovara, tokom višenedeljne upravne i policijske praznine pre uspostavljanja nadzora KFOR i UNMIK na terenu.
Nakon svega što su srpski režimi od 1912. do 1999. počinili u svojoj balkanskoj koloniji, proglašenje nezavisnosti Kosova je bilo potpuno u skladu sa važnom normom međunarodnog prava koju je 1960. usvojila Generalna skupština OUN u Deklaraciji o davanju nezavisnosti kolonijalnim narodima.
Jedan od srpskih pravnih argumenata protiv samostalnosti Kosova odnosi se i na kompromisan i protivrečan položaj “Autonomne pokrajine Kosovo” u nekadašnjoj SFRJ, jer je ona istovremeno bila sastavni deo Srbije i konstitutivni elemenat federacije. Kao sastavni deo Srbije Kosovo ne bi imalo pravo na samoopredeljenje i zbog toga Kosovu (i Vojvodini) to pravo nije priznala Badinterova komisija. Uverljivost tog argumenta poništio je sam Beograd u trenutku osamostaljivanja Slovenije, Hrvatske i BiH. Tadašnja SRJ je odbacila zaključke Badinterove komisije i pravo na samoopredeljenje nije priznala ni republikama.
Taj stav su srpski stručnjaci za ustavno pravo tada branili argumentom da savezni ustav iz 1974. to pravo nije dao nikome, pa izlazak iz SFRJ nije bio moguć bez saglasnosti svih ostalih republika. Osim toga, Beograd je dosledno negirao nadležnost Badinterove komisije da presuđuje o razdruživanju u SFRJ i time odbacio valjanost njenih zaključaka.
Kako stoji sa tezom o protivpravnoj prirodi proglašenja “lažne” države Kosovo, po kojoj je to grubo kršenje ustavnog poretka Republike Srbije i međunarodnog prava? Pašićeva vlada koja je 1912. naredila napad srpske vojske i okupaciju Kosova, imala je približno isto toliko poštovanja prema srpskoj ustavnosti i međunarodnom pravu koliko su ga 1945. imali srpski komunisti i 1989. srpski politički vrh pod Slobodanom Miloševićem. Kraljevina Srbija pod Pašićevom vladom aneksiju Kosova nikada nije pravno valjano sprovela u skladu sa srpskim ustavom iz 1903, kao ni sa normama međunarodnog prava. Nove granice između Kraljevine Srbije i Otomanske imperije nakon 1912. nisu bile utvrđene ni jednim valjanim međudržavnim ugovorom. Otomanska imperija i njena naslednica Republika Turska nikada nisu priznale otuđenje Kosova.
Jednostrana aneksija “Kosova i Metohije” od “federalne Srbije” u aprilu 1945. nije imala nijednu demokratsku legitimaciju, jer je izvedena kao staljinistička parodija demokratije u neizabranoj skupštini, sastavljenoj od pretežno srpskih partijskih kadrova i bez rasprave. Faktičko suštinsko ukidanje autonomije Kosova u martu 1989. predstavljalo je grubo kršenje jugoslovenskog saveznog ustava i početak rušenja ustavnog poretka SFRJ. Srpske vlasti su tako u više navrata dokazale svoje nepoštovanje ustavnosti i normi međunarodnog prava. Široka autonomija Kosova unutar Srbije, udružena sa statusom federalne jedinice nižeg ranga u odnosu na republike, bila je istorijski kompromis između želja Kosovara i većinskog raspoloženja Srba. Oba dela tog istorijskog kompromisa ugrađena u poslednji ustav SFRJ iz 1974. poništila je srpska politička elita, uz većinsku podršku Srba.
Oduzimanje Kosovu svake autonomije i politiku grubog šikaniranja Albanaca tada je podržala, među ostalima, većina sadašnjih aktivnih srpskih političara, uključujući i Vojislava Koštunicu. Zbog toga je potpuno neverodostojna bila njihova ponuda iz 2007, po kojoj bi Kosovu unutar Srbije bila osigurana autonomija slična onoj Alandskih ostrva u Finskoj, ili Hong Konga i Makaoa u Kini. Nasilno srušen kompromis i suživot unutar države Srbije se, nakon zločina iz 1999, više nikako nije mogao obnoviti.
Sporna je i druga zvanična srpska teza po kojoj proglašenje nezavisnosti Kosova predstavlja grubo kršenje Rezolucije 1244. Saveta bezbednosti OUN. Ova rezolucija je kompromisni i kontroverzni dokument koji se u vezi sa sadašnjim zahtevima Republike Srbije može različito tumačiti. Rezolucija 1244 nijednom ne spominje tu državu, već u jednoj od uvodnih tačaka, i to na dan 10. juna 1999, suverenost i teritorijalnu celovitost “Savezne Republike Jugoslavije”. Ta izjava Saveta bezbednosti OUN je data neposredno nakon najgrubljeg nasilnog kršenja suverenosti i celovitosti SRJ, kao i upravo pre sledećeg, u ovom slučaju, nenasilnog kršenja oba načela, oduzimanjem SRJ pristupa bilo kakvoj praktičnoj suverenosti na Kosovu. U tome je cinizam te izjave.
Na osnovu Rezolucije 1244. već su prvim aktom privremene uprave OUN proglašeni ništavim svi zakoni SRJ i Srbije. Osim toga, Rezolucija 1244 ne sadrži obavezu međunarodne zajednice da, po okončanju privremene uprave OUN, vrati “Saveznoj Republici Jugoslaviji” suverenitet nad tom teritorijom. Od usvajanja te rezolucije prestale su da postoje i SRJ i njena naslednica Državna zajednica Srbija i Crna Gora. Integralni deo Rezolucije 1244. je i njen drugi aneks koji govori o tome da bi nakon trogodišnje privremene uprave OUN trebalo odrediti konačni status Kosova. Glavni princip za određivanje tog statusa biće volja stanovništva, uz poštovanje (kompromisnih i zato kontroverznih) Helsinških principa OEBS, kao i interesa zainteresovanih strana. Svi nabrojani elementi omogućuju zaključak da deklaracija o nezavisnosti Kosova, doneta na miran i demokratski način nije u suprotnosti sa Rezolucijom 1244. i u skladu je sa osmim principom Završne povelje iz Helsinkija.
Srpski zvaničnici koriste još neke argumente sa kojima se slažu i neki akteri u međunarodnoj zajednici. Sa jednim od tih argumenata Srbija upozorava na nove napetosti, zaoštravanje postojećih konflikata i ugrožavanje bezbednosti Zapadnog Balkana. Ti argumenti imaju težinu prvenstveno uzimajući u obzir povezanost problema Kosova s unutrašnjim sporovima i krizom vlade u Makedoniji i sa položajem albanske manjine u južnoj Srbiji (Bujanovac, Medveđa, Preševo). Ta srpska teza je dvosekli mač. Prilagođavanje pravnog statusa Kosova činjeničnom stanju nakon juna 1999. je dovelo do nove napetosti, krize i, u manjem obimu, nasilja, prvenstveno u samoj Srbiji. Sa druge strane, nastavljanje sadašnjeg privremenog i pravno neregulisanog statusa Kosova dovelo bi do daljeg gomilanja teških ekonomskih i socijalnih problema na Kosovu i neizbežno do nove i još gore nego 2004. provale međuetničkog nasilja i oružanih sukoba većih dimenzija. Tek bi takav razvoj snažno destabilizovao Balkan u ugrozio evropsku bezbednost.
Sledeći srpski argument koji je aktivno podržala ruska diplomatija govori o priznavanju Kosova kao opasnom međunarodnopravnom presedanu. Ono bi pokrenulo lavinu zahteva za sličnim međunarodnim priznanjem tvorevina poput Pridnjestrovlja, Abhazije, Južne Osetije, Nagorno Karabaha, Severnog Kipra itd. Ta bi lavina posledično “zamrznute konflikte” premetnula u vruće oružane sukobe. I toj se tezi može suprotstaviti kontra argumentom. Na svetu već dugo decenija postoji više desetina unutrašnjih napetosti i konflikata na međuetničkoj, međunacionalnoj, međukulturnoj ili međureligijskoj osnovi, koji ugrožavaju stabilnost brojnih suverenih država na gotovo svim kontinentima. Njihov spisak je dugačaki i samo na evroatlanskom prostoru on uključuje Kvebek u Kanadi, Ulster u Velikoj Britaniji, pokrajine Baskiju i Kataloniju u Španiji, Korziku u Francuskoj, Belgiju, Estoniju, Slovačku, Zapadnu Ukrajinu, Moldaviju, Severni Kavkaz u Ruskoj Federaciji itd, kao i u Aziji celokupni prostor između istočne Turske, severnog Iraka, Avganistana, Kašmira u Indiji, Mjanmara, većih ostrva u Indoneziji, sve do Tibeta i Tajvana u Kini…
Svi ti problemi su u nekim aspektima slični, ali svaki je i samosvojan i svakoga od njih razmatra ili ignoriše međunarodna zajednica. Oni koji žele da podrže ili priznaju separatističke teženje u nekom konkretnom slučaju, imali su i do sada i imaju i sada mnogo drugih mogućnosti za izgovore i ne treba im dodatni slučaj Kosova. Priznanje nezavisnosti Kosova, kao i priznanje pre 17 godina naše (slovenačke) nezavisnosti ne ugrožava dodatno svetsku bezbednost. Osim toga, više danas postojećih i opšte priznatih suverenih država u prošlosti je nastalo na osnovu jednostrano proglašenog otcepljenja i nezavisnosti od pređašnjih gospodara, ili izlaska iz većih, višenacionalnih država. Među njima su i Srbija i Ruska Federacija, čije su pravne prethodnice nastale oslobađanjem od turske, odnosno tatarskomongolske supermacije. Spisak država nastalih jednostranim otcepljenjem je dug i uključuje Portugal (dva puta), Švajcarsku, Holandiju, SAD, Belgiju, Luksemburg, Norvešku, Finsku, Island, Estoniju, Litvaniju, Litvu, Sloveniju, Hrvatsku itd. U svim tim slučajevima jednostranog čina otcepljenja ili osamostaljenja nije bilo osnova u odlukama Saveta bezbednosti OUN.
U srpsko-kosovskom sporu je zanimljivo odsustvo verske obojenosti koja je bila vidljiva u srpsko-hrvatskom sukobu u Hrvatskoj i u Bosni i Hercegovini, u srpsko-bošnjačkom sukobu, kao i napetostima u Sandžaku. Srpski nacionalisti u Bosni i Hercegovini su svoju genocidnu politiku u odnosu na Bošnjake često prikazivali kao odbranu hrišćanstva i Evrope od islamskog fundamentalizma i terorizma. Ratni zločinci Radovan Karadžić i Ratko Mladić su u više navrata pred televizijskim kamerama iskazivali svoju vernost i odanost Srpskoj pravoslavnoj crkvi, a politički lideri Bošnjaka svoju islamsku pobožnost. Kao i u Bosni i Hercegovini, tako i na Kosovu i u vezi sa Kosovom, Srpska pravoslavna crkva je odigrala izrazito negativnu ulogu, jer nikada javno nije osudila apsolutno nehrišćansko ponašanje srpskih nacionalista, njihovo nasilje i genocid nad muslimanima i katolicima i tim je akcijama davala čak moralnu podršku.
Specifičnost kosovskog konflikta je u tome što je verski činilac ideološki značajan i politički prisutan samo na srpskoj strani, dok ga nema na albanskoj. Osnovni razlog za tu asimetričnost je u tome što Albanci pripadaju trima (na Kosovu, dvema), a ne kao Srbi jednoj veroispovesti i što kod njih duhovnost nema političku ulogu. Ta asimetrija je doprinela vezama kosovske političke elite sa SAD i Zapadnojm Evropom, a ne, kao u slučaju Bošnjaka, sa muslimanskim državama Bliskog istoka. Posledično, ta se orijentacija odrazila u veoma slaboj podršci nezavisnosti Kosova od strane većinski muslimanskih država, uz izuzetak dve, za Kosovo ekonomski važnih laičkih država, Albanije i Turske.
Nezavisnost Kosova i Republika Srbija
Februarsku provalu strasti u Srbiji i među Srbima u drugim zemljama zbog “gubitka” Kosova nije teško razumeti. Suštinska greška je, međutim, u tome što je došla sa zakašnjenjem od najmanje devet godina. U većini država koje su priznale Kosovo nije bilo nekog posebnog oduševljenja zbog nastanka nove države. Događaj je izvan Kosova slavljen jedino u Albaniji i u redovima albanske manjine i dijaspore u drugim državama. Vodeće zapadne zemlje su u vezi sa tim dugo odmeravale između opravdanosti zahteva za samoopredeljenjem Kosovara i kontroverznog efekta nezavisnosti Kosova na mir i bezbednost u Evropi. Procenile su da je nakon 1999. politički postalo neizvodljivo vraćanje u prethodno stanje odnosa između Srbije i Kosova, kao i da bi za rešavanje nagomilanih socijalnih i ekonomskih problema Kosova nastavak privremene uprave OUN bio neadekvatan. Zaključili su da je od svih alternativa najmanje loša priznavanje samostalnosti Kosova, paralelno sa nastavkom vojnog nadzora NATO, terenske misije OEBS, kao i sa uvođenjem programa policijske, pravosudne i drugih oblika pomoći mladoj državi o čemu bi brinula nova misija Evropske unije.
Talas srpske uvređenosti i ljutnje povodom proglašenja nezavisnosti Kosova može se objasniti viševekovnom indoktrinacijom Srba posredstvom pravoslavne crkve, škole i medija. Kolektivna zadojenost kosovskim mitom, višeslojnom kompleksnošću i neprijateljstvom prema svim “Turcima” (muslimanima) i naročito prema Šiptarima je tako snažno mentalno otrovala većinu Srba da su kolektivno postali nesposobni da objektivno sagledaju stvarnost u vezi sa Kosovom i time i sopstveni nacionalni interes. To važi i za brojne pripadnike srpske kulturne i političke elite. Samo je manjina među srpskim intelektualcima shvatila da je Kosovo demografski, politički i moralno davno izgubljeno i da su za to prvenstveno odgovorne srpske vlade.
U opštoj mitomanskoj atmosferi, malo ko od njih se usuđuje da tu ocenu javno iznese. Čak i tako istaknuti pripadnik srpske intelektualne elite kakav je Dobrica Ćosić ponavlja iz osnova pogrešnu tvrdnju da je “Kosovo… izgubljeno američkom okupacijom 1999.” (intervju za Večernje novosti, 20. mart 2008). Većina Srba nikada nije razumela da je odbacivanjem zahteva kosovskih Albanaca za ravnopravnošću njihova vlast srušila najveće dostignuće srpske politike u XX veku (Jugoslaviju). Da je zvanična Srbija bila pametnija, već bi 1981. prihvatila zahtev Kosovo – Republika. Da je to učinila, možda bi danas postojala demokratska i konfederalna Jugoslavija u kojoj bi živeli gotovo svi Srbi. U tom, ne sasvim neverovatnom, slučaju Srbija ne bi doživela ogromno ekonomsko nazadovanje poslednjih decenija, ne bi izgubila više desetina hiljada svojih najdarovitijih i najsposobnijih građana, u njoj ne bi bilo toliko siromaštva, korupcije i kriminala, kao i nekoliko stotina hiljada izbeglica iz drugih delova nekadašnje zajedničke države.
27 godina nakon nemira 1981, većina kosovskog stanovništva je dobila svoje Kosovo republiku, ali izvan Srbije i izvan davno nepostojeće druge Jugoslavije. Kolektivna mitomanska zaslepljenost onemogućuje većinu Srba da shvate da sa Kosovom ne bi mogli da upravljaju čak i kada bi im međunarodna zajednica tu davno izgubljenu pokrajinu ponudila na srebrnom poslužavnku. Osim toga, današnja Srbija je finansijski nesposobna da reši teške ekonomske i socijalne probleme Kosova. Samo rasterećena svoje kolonijalne hipoteke i njoj primerenih visokih troškova za vojsku i policiju, Srbija bi mogla brže da nadoknadi ogromnu štetu proizašlu iz vladavine Slobodana Miloševića.
Verodostojna ekonomska analiza pokazuje da bi razdvojeni Srbija i Kosovo mogli da ostvaruju dva posto veći godišnji rast svojih ekonomija, nego ako bi bili u istoj državi. Osamostaljenje Kosova je prvenstveno u interesu nacionalne homogenosti i unutrašnje stabilnosti same srpske države. Ako bi Kosovo ostalo u sastavu Srbije, već u ovm stoleću Albanci bi postali većinski narod u zajedničkoj državi. Veliku verovatnost takvog demografskog razvoja i njegovih političkih posledica je dobro razumeo Dobrica Ćosić.
Srpska politička klasa, nakon svih tragedija raspada Jugoslavije i nakon nekoliko izgubljenih ratova još uvek ne shvata da nepriznavanjem “lažne” države Kosova i pokušajima njene međunarodne izolacije ne može da vrati točak istorije unazad. Podsticanje samoizolacije srpske manjine na Kosovu, blokiranja nove države i nasilja na severnom Kosovu je izrazito kontraproduktivno. Takva politika zvanične Srbije najviše šteti srpskoj zajednici na Kosovu i naročito opstanku srpskih enklava južno od reke Ibar.
Diplomatskim naporima da zaustavi talas priznanja nezavisnosti Kosova i da mu onemogući pristup međunarodnim organizacijama zvanična Srbija pokazuje samo svoju uvređenost, jer nikakvu opipljivu korist od toga neće imati ni ona sama, ni srpska manjina na Kosovu. Potpuno je nerealno očekivanje srpske diplomatije da kosovsku vladu može da privoli na ponovne pregovore o statusu te zemlje. Nikakvim pretnjama i lobiranjem Srbija ne može da spreči međunarodnu afirmaciju Kosova. Kosovo su već priznale sve za njegov opstanak važne države. Kosovo je među prvima priznala susedna Albanija, a preostali susedi Kosova će to nesumnjivo učiniti u doglednoj budućnosti.
Akademik Dobrica Ćosić je u gorespomenutom intervjuu izrekao veoma lucidnu ocenu: “Od Nikole Pašića do današnjih vlasti u odnosu prema Kosovu se vodi ista mitomanska, tradicionalistička, pogrešna i porazna politika. U toj politici je vidljivo učestvovala i Srpska pravoslavna crkva.” Aktuelnu politiku Republike Srbije prema Kosovu Ćosić je označio kao “pogrešnu, bezizglednu i nesrećnu”. Ovaj autor zloglasnog Memoranduma Srpske akademije nauka i umetnosti postavlja značajno pitanje – do kada će Srbi stupati u bitke čiji je ishod unapred poznat i predstavlja poraz.
Umesto takve politike, današnja Srbija bi mogla da se ugleda na svoj nekadašnji uzor i pokrovitelja, Francusku. Njen predsednik Charles de Gaulle je, istina sa višegodišnjim zakašnjenjem, shvatio beznadežnost i štetnost francuske kolonijalne politike u Alžiru. Kao što je Kosovo pod Miloševićem, tako su i departmani u Alžiru po ustavu bili integralni deo francuske metropole, a u njima je među većinskim muslimanskim stanovništvom živelo četiri puta više Francuza nego što je ikada bilo Srba na Kosovu. Francuska je pod generalom De Gaulleom, nakon krvavog rata, sama priznala otcepljenje i nezavisnost Alžira i od tada mladoj arapskoj državi svestrano pomagala, a i sada sa njom ima prijateljske obostrano korisne odnose. Srbija očigledno danas nema državnika takvog kalibra kao što je bio De Gaulle.
Nadam se da će Srbija ipak izvući pouku iz svojih tragičnih grešaka i iz iskušenja drugih naroda. U racionalnom nacionalnom interesu Srbije je da se što pre otrezni, prizna novu državu i sa svojim južnim susedom uspostavi normalne diplomatske, ekonomske i druge odnose. Upravo to predlaže Kosovo.
Anton Bebler, 1937, profesor na Političkim naukama u Ljubljani, rođen u Rusiji, diplomirao u Beogradu, doktorirao u SAD.
Helsinška povelja, maj-jun 2008.
Peščanik.net, 22.10.2008.