Već duže vreme svedoci smo, u medijima i akademskim radovima, zbrke u vezi sa pojmovima koji označavaju tradicionalistička islamska učenja poput salafizma i vahabizma. Ova učenja se skoro po pravilu izjednačavaju sa radikalnim terorističkim organizacijama poput al-Kaide, talibana, islamskog džihada, Hizbul tahrira itd. Osim senzacionalizma i podleganja neo-orijentalističkim stereotipima, u pitanju je i neznanje.
Da li su salafije i vahabiti isto?
Termin “salafija” ima koren u arapskoj imenici salaf, što znači prethodnik, predak, dok kao verski termin označava tri generacije istaknutih bogoslova (uleme) nakon proroka Muhameda, zbog čega su svi oni koji su tokom istorije zagovarali povratak na izvorni islam sebe nazivali salafijama. Tako od 10. veka pa do danas, imamo čitav niz učenjaka koji su koristili termin “salafija” u najrazličitijim kontekstima. Kao najbolji primer za raznolikost salafističkih mislilaca može da posluži radikalno učenje Ibn Tajmije s jedne strane, a sa druge progresivni devetnaestovekovni islamski reformistički pokret Džamala al-Dina al-Afganija i Muhameda Abduha, koji je zauzimao sasvim suprotne stavove od Ibn Tajmije.
Što se tiče vahabita, oni insistiraju na nazivu “salafija”, jer po njihovom shvatanju termini “vahabizam” i “vahabiti” sadrže u sebi dozu idolopoklonstva prema liku i delu Muhameda Ibn Abd al-Vahaba, što je za njih neprihvatljivi paradoks, jer u delima Abd al-Vahaba ideja idolopoklonstva je najstrožije osuđena, čak i prema proroku Muhamedu. Međutim, nazivati vahabite – salafijama je samo donekle opravdano, jer i pored njihove želje da ih drugi tako nazivaju, to bi značilo da vahabiti preuzimaju neki vid tapije na taj naziv, što bi bilo neodgovarajuće zbog mnogobrojnih specifičnosti njihovog pokreta, a i zbog činjenice da nisu sve salafije vahabiti.
Abd al-Vahab i njegovo učenje
Abd al-Vahab je rođen 1703. godine u Nedždu, regionu koji predstavlja srce Arabijske pustinje. Pripadnici njegove familije i njegov otac bili su hanbalitski učenjaci, zbog čega je Abd al-Vahab bio pod snažnim uticajem rigidne hanbalitske versko-pravne škole (mazhaba). Pored uticaja hanbalitskog mazhaba, Abd al-Vahabijevo učenje duguje i četrnaestovekovnom hanbalitskom učenjaku Ibn Tajmiji i njegovom sledbeniku Ibn Kajimu. Neki idu tako daleko da tvrde da je zapravo malo toga originalnog u učenju Abd al-Vahaba, već da je on skoro celokupno svoje učenje izgradio na delima Ibn Tajmije. Ova tvdrnja je delimično istinita. Do devedesetih godina 20. veka akademska pažnja je premalo bila usmerena na izučavanje Abd al-Vahabovih dela, zbog čega se malo znalo o velikom opusu koji je ostavio za sobom.
Ono zbog čega su mnogi naučnici povlačili paralele između Abd al-Vahaba i Ibn Tajmije pre možemo da zahvalimo sličnim okolnostima u kojima su se iznedrila učenja ova dva učenjaka. Obojica su živeli u vremenima kada je islamska zajednica (umma), po njihovom mišljenju, počinjala da “zastranjuje” i napušta fundamentalna učenja islama.
Ibn Tajmija je rođen malo posle pada abasidskog halifata u ruke Mongola. Bio je svedok, i pored prelaženja mongolskog vladara na islam, napuštanja šerijata, kako u pravnim stvarima, tako i na planu individualnog verskog života. Ogorčen takvim stanjem u državi, njegov životni moto je postao “natrag Kuranu i Prorokovoj sunni“. Tako da su on i njegov sledbenik Ibn Kajim intenzivno radili na širenju ranog islama salafa i rigidnog hanbalitskog mazhaba.
Nekoliko vekova kasnije, Abd al-Vahab je na podudaran način živeo u vreme sumraka Osmanske imperije. On je smatrao da islam, koji je osmanski sultan štitio, nije “pravi” islam i time je implicirao da sultan zapravo nije legitimni i “pravi” lider umme. Da bi uspeo u onome što je zamislio, a to je vraćanje islamu salafa, Abd al-Vahab je ostvario udruživanje verske i političko-vojne moći. Sklopio je savez sa dinastijom Ibn Sauda, tada jednom od najmoćnijih dinastija na Arabijskom poluostrvu, kako bi zajedničkim snagama oslobodili Arabljane od osmanske vladavine i uspostavili državu koja će se voditi islamskim zakonom, to jest, šerijatom. Propovedao je da je obaveza muslimana Arabije da se vrate na ono što islam zaista jeste. Insistirao je na jedinstvenosti Boga, odakle i dolazi naziv za pristalice tog shvatanja – muwahidun (مو حدون), kojim su se on sam i njegovi sledbenici koristili, a što u prevodu znači monoteisti, unitarci. Govorio je s velikom ostrašćenošću protiv sufija i protiv svih novotarija (bida) koje su nastale nakon prvih generacija pravovernih muslimana (salafa). Najvažnije delo koje je Abd al-Vahab ostavio iza sebe jeste Knjiga o monoteizmu (Kitab al-tawhid).
Stapanje vahabizma i dinastije Saud
Stvaranje vahabitske države i osvajanje Nedžda započeo je Muhamed ibn Saud, a nastavio njegov sin Abdulaziz, koji je osvojio Rijad 1773. godine. Osvajanje Rijada će predstavljati veliki uspeh i podsticaj za vahabite. Do 1786. godine Abdulaziz će osvojiti ceo Nedžd. Nakon njega vlast preuzima njegov sin Saud, sa kojim će vahabitska država dostići vrhunac. Pod Saudom vahabiti će osvojiti Medinu 1805. godine, a 1806. i Meku. Ugrožavaće takođe i južne delove Iraka. Do pada prve vahabitske države je došlo 1815, kada je Muhamed Ali u korist Porte povratio Hidžaz u bici kod Bisela. Kasnije, tokom osnivanja treće vahabitske države, nakon 1902. godine, važnu ulogu će odigrati “ozloglašeni” pokret “Braće” (Ihwan), koji je bio snažno nadahnut originalnim učenjem Abd al-Vahaba. Između 1902-1932. odigraće se niz događaja koji će za rezultat imati stvaranje države pod okriljem dinastije Saud i dogmatičkog učenja Abd al-Vahaba. Tako 1932. godine nastaje država koju mi danas znamo kao Kraljevinu Saudijsku Arabiju.
Abd al-Vahab i radikalni teroristi
Stavljanje znaka jednakosti između vahabita i radikalnih terorističkih organizacija je veoma paušalno etiketiranje vahabističkog učenja kao doktrine nasilja i sejanja smrti u ime reči božije. Abd al-Vahab čak ni u svojoj Knjizi o Džihadu (Kitabu al-Džihad) ne tumači “džihadske” kuranske ajete u svetlu ekspanzionističkog “svetog rata” (najodgovorniji za ovakvo tumačenje reči džihad, pored terorističkih organizacija, su zapadni orijentalisti). On ni čuveni 5. ajet 9. sure, na zapadu poznat pod imenom “ajet mača”, na koji se radikalni teroristi najčešće pozivaju, ne tumači kao dozvolu za ubijanje nevernika, niti bilo koga drugog.
Takođe, trebalo bi da budemo svesni da danas u Saudijskoj Arabiji nešto manje od 50% stanovništva sledi vahabitsko učenje. Što znači da kada bi se vodili izjednačavanjem vahabita sa teroristima, više od 13 miliona ljudi bi bilo proglašeno teroristima! Pored toga, jedan deo vladajuće dinastije Saud takođe sledi vahabitsko učenje. Danas, na par stotina metara od Kabe, najsvetijeg mesta muslimana, nalazi se Mekdonalds, u šoping molovima u Meki možete naći najpoznatije modne brendove od Gučija do Armanija, u gradu je moguće jesti najrazličitije svetske kuhinje, od tajlandske, preko indijske, do meksičke. Mislim da je i neupućenima jasno da ovako nešto ne bi moglo ni da se zamisli u zemlji gde vlada al-Kaida, talibani ili Hizbul tahrir. Pozivanje radikalnih terorista na učenje Abd al-Vahaba ne znači ništa samo po sebi. Po logici izjednačavanja, pošto se radikalne terorističke grupe pri svojim terorističkim akcijama najčešće pozivaju na ajete iz Kurana, svaki verujući musliman na svetu bi mogao da se posmatra kao terorista, što ponegde nažalost i jeste slučaj.
Današnje terorističke organizacije najviše podsećaju na haridžite (u prevodu otpadnici, jeretici), čuvenu sektu iz 7. veka, koji su prvi delili svet na “kuću islama” (dar al-islam) i “kuću rata” (dar al-harb), i pozivali na ubistvo nelojalnih i “grešnih” muslimanskih vladara u ime “pravog” islama. Takođe, oni su odgovorni i za ubistvo četvrtog pravovernog halife Alija, čin koji je predstavljao potpuni presedan u dotadašnjoj istoriji ismalskog halifata. Slično njima, to je kasnije nastavio već pomenuti Ibn Tajmija, koji je pozivao na ubistvo mongolskog vladara i pored njegovog prelaska na islam, i imao veoma radikalan stav prema pripadnicima drugih vera. Savremeni mislioci poput Pakistanca Abu Ale al-Mavdudija i Saida Kutuba su “oživeli” i afirmisali tokom 20. veka ideje dar al-islama i dar al-harba, i ideologiju tekfira (proglašavanje nekoga nevernikom), koju su takođe u islam prvi put uveli haridžiti i Ibn Tajmija, a ne “otac” vahabizba – Abd al-Vahab.
U kotekstu napada na ambasadu SAD u Sarajevu, cilj ovog teksta nije da dovede u pitanje veoma konzervativnu prirodu Abd al-Vahabovog učenja, koje je više nego problematično po mnogim pitanjima, pre svega zbog svog mizoginičnog karaktera, već da predstavi veoma bitne razlike između tradicionalnog vahabitskog učenja, ma koliko ono nama bilo strano, i terorističkih organizacija koje su odgovorne za strahovita zlodela. Mevlid Jašarević i njemu slični pojedinci, koji su podlegli radikalnim učenjima raznih terorističkih organizacija, aktovima poput onoga iz Sarajeva najviše doprinose daljem pogoršavanju slike muslimanskih vernika, koji iz godine u godinu nose sve veći balast bezumnih terorističkih organizacija.
Peščanik.net, 07.11.2011.
NAŠ TERORIZAM