Jesen petooktobarske dijalektike

Kratak osvrt na jednu neuspelu revoluciju

„Emancipovano društvo predstavlja dijalektičku vezu međusobnog priznavanja, gde bi bila afirmisana izvornost zajednice, ali ne na račun individualnog delanja. U tom društvu zajednica ne bi bila fatum koji se nadnosi nad individuama, ali ni one ne bi bile egoistički pojedinci u čijem agiranju nema mesta za zajedničku socijalnu perspektivu“. Ovako je razmišljao Zoran Đinđić u zaključnom poglavlju Jeseni dijalektike, pri čemu je razmatrao Marksovu tezu da se trijumf te volje, koja uspostavlja emancipovano društvo, zasniva pre svega na „ukidanju stihijnosti istorijskih procesa“. Pobedu ovog procesa i uspostavljanje „društvenog plana nad samokretanjem istorije“ Marks je poistovećivao sa procesom oslobađanja društvenog života od njegovog mističkog karaktera. Nastanak emancipovanog društva može se čitati i kao uspostavljanje saveza slobodnih ljudi koji samosvesno upravljaju sredstvima za proizvodnju i „nijedan socijalni proces se ne odvija iza leđa individua“. Đinđić se pritom pitao gde je utemeljen pojam te slobodne volje udruženih proizvođača. Smatrao je da Marksova teorija ima pukotinu između „političke taktike i strateškog cilja“.

Pišući svoju doktorsku disertaciju poznih sedamdesetih godina prošlog veka, ili je dodatno dorađujući za objavljivanje desetak godina kasnije, Zoran Đinđić je imao u vidu aktuelna društvena kretanja koja su išla obrnutim smerom od Marksovog – odnosno skorašnju transformaciju komunističkih sistema istočne Evrope i socijalističke Jugoslavije ka uspostavljanju liberalnih ekonomija. Međutim, kada se sam našao u situaciji petooktobarske promene sistema u Srbiji, konstelacija nije bila tako jednoznačna kako se to činilo u teoriji, kako Marksovoj, tako i Đinđićevoj kritičkoj interpretaciji Marksa. Naime, transformacija sistema se već uveliko bila dogodila, ali u netransparentnoj zoni istorijske stihije, ratne ekonomije, pljačke, progona i zločina, kojima je prethodio unutarpartijski staljinistički udar, izveden na Osmoj sednici CK SKS 1987. Taj udar će usloviti transformaciju SKS u SPS, čistke po vertikali, partijsku preraspodelu sredstava i rapidno raslojavanje klasa. To je vreme najvećih pljački državnih resursa, iz koje će nastati nova tajkunska kasta stopljena sa političkim vrhom države. Otuda nastanak Karića, Miškovića, Beka, Subotića, Kostića, Mitrovića, Vasiljkovića, Bogićevića i mnogih drugih „kapitalista“ iz duha Miloševićevih zločina i destrukcije države – nije bio samo simptom jednog teškog vremena, već jasni ekonomski pokazatelji brutalne transformacije socijalističkog sistema u divlji kapitalistički ambijent, koji će političkoj eliti omogućiti nesmetanu trinaestogodišnju vladavinu.

Revolucija Zorana Đinđića u biti se nije protivila pravcu ekonomskih transformacija, već isključivo političkoj stihiji, koja je upravljala ovim kriminalnim sistemom ne ustežući se od primene nasilja i oduzimanja ljudskih života. Revolucionarna novina koju je Đinđić doneo bila je evropska smernica transformacije, kao i uvođenje transparentnosti i jasnog društvenog planiranja, što je trebalo da srbijansko društvo oslobodi fatuma i reformiše ga ka emancipovanoj zajednici. Ova revolucionarna ideja bila je zapravo najvažniji element, koji većina saputnika petooktobarske revolucije nije razumela, niti prihvatila. Glavna prepreka ovom zamahu bio je legalizam novoizabranog predsednika SRJ Vojislava Koštunice, koji je svojom konzervativnom politikom omogućio povratak sudionika istorijske stihije iz devedesetih.

Kratkotrajna transparentnost društvenih procesa i uvođenje nestabilne demokratije sa kontrolnim telima (poput Saveta za borbu protiv korupcije i drugih), doveli su do vidljivosti korupcije i pljačkaških privatizacija, što za period pre 2000. godine nije bilo moguće ustanoviti, budući da nije bilo ni pomena o praćenju finansijskih tokova i njihovoj kontroli. Čak su i najglasniji zagovornici istraživanja Miloševićeve ekonomije destrukcije poput Mlađana Dinkića i njegovog G17 Plus zaćutali nakon ubistva premijera, opredelivši se za nastavak iste ekonomske destrukcije.

Simboli ekonomske transformacije Srbije, odnosno lista tajkuna iz devedesetih, nisu se promenili ni nakon dolaska Aleksandra Vučića na vlast. Novina Vučićeve radikalsko-evropske politike bila je fokusiranost udara upravo na onu komponentu koja je bila izražena u kratkom periodu Đinđićeve vladavine – na pokušaj uspostavljanja emancipovanog društva. Vučić je, nasledivši ekonomiju destrukcije kao model vladanja, otpočeo agresivan marketing pod geslom nastavljanja Đinđićevog puta i sprovođenje ideja Verice Barać, koja je nakon smrti 2012. postala još jedan važan simbol u Srbiji. Paradoksalno, uz ovaj marketing teklo je delegitimisanje poslednjih izdanaka procesa emancipacije oličenih u ovim simbolima. Veoma otvoreno se išlo ka rekonstituisanju zajednice fatuma i neslobode, dok se kao nosilac svih procesa nametnula jedna figura (vicepremijera, premijera, predsednika), učinivši netransparentnim sve procese iza svojih leđa. Kao glavni akteri Vučićeve politike pojavili su se upravo predstavnici kako Miloševićeve tako i Đinđićeve političke elite. Stopljeni u amorfnom naprednjačkom telu u iste redove su stali Ivica Dačić, Dušan Bajatović, Maja Gojković, Aleksandar Vulin, Goran Vesić, Siniša Mali, Rasim Ljajić, kao i mnogi drugi. Glavni pogon ekonomske destrukcije pružili su eksperti G17 Plus, višestruko transformisani od URS-a do nevidljivih savetnika za projekte sa Emiratima i drugim sivim zonama svetske ekonomije. Uspostavljen je konsenzus da je najmračniji period Srbije bio onaj od pada Miloševića do Vučićevog dolaska na vlast. U svemu ovome važnu ulogu je odigrala kulturna i intelektualna  elita Srbije, koja se većinski priklonila izgradnji društva neslobode. Pritom je zavedena žestoka kontrola medija i obnarodovana mantra protestantske radne etike, borbe protiv korupcije i stalne reforme, a zapravo prodaje najjeftinije radne snage u Evropi, kao poslednjeg velikog resursa Srbije. (Vučić je i juče obećao predsedniku Erdoganu da će u Srbiji uvek naći za 5 posto bolju, odnosno jeftiniju ponudu u odnosu na sve zemlje u okruženju!)

Na scenu je vraćena stihijnost događaja, izazivanje političkih kriza, nejasno društveno planiranje i rehabilitacija tajkuna koji su u jednom kratkom periodu bili tobože izvan domašaja „zakona“. Nastavljena je rehabilitacija zločinaca iz Drugog svetskog rata, a pritom su abolirani zločinci iz ratova devedesetih. U takvim uslovima, opozicija koja je nastala iz fragmentiranog i kriminalizovanog DOS-a, ostala je u vakuumu, izgubiši ideju društvene i političke kritike. Danas je na sceni gerilsko delovanje rudimentarnih opozicionih grupa i retkih slobodnih pojedinaca, koje država jednog čoveka neprestano provlači kroz blato tabloidne javnosti. U obračunu sa ovim pojedincima najaktivniji su oni predstavnici političke elite koji su se svojevremeno konstituisali kao saputnici Đinđićeve revolucije, a koji su budući bez ikakve ideje o transformaciji društva ka emancipovanoj zajednici išli samo za ličnim bogaćenjem, priključivši se ekonomiji destrukcije. Tako je društvena funkcija bivših političara Čedomira Jovanovića, Nenada Čanka, Vuka Draškovića, Borisa Tadića, kao i čitavih ešalona njihovih bivših saradnika i savetnika, svedena na odbranu predsednikovog lika i dela, kao deo pogona za vraćanje u zajednicu neslobode, apsolutne kontrole i državnog nasilja. To su elementi koji se na unutrašnjem planu prepoznaju kao recidivi Miloševićevog vremena.

Na kraju, treba postaviti isto pitanje koje je Đinđić davnih dana uputio Marksovoj teoriji, a to je pitanje filozofskog utemeljenja društvene revolucije u istorijskim okvirima jedne moguće promene u Srbiji na početku novog milenijuma. Ispostavlja se da bi istinski prevrat možda bio moguć da je Đinđić bio bliži svojim stavovima iz sedamdesetih, nego onima iz kasnih osamdesetih godina. Odnosno, iz vremena kada je bio bliži Marksovim pozicijama. Ovako je njegov iskorak bio samo pokušaj leta bez motora, revolucija bez suštinske promene. Današnji žal, koji postoji u delu kasno osvešćenih slojeva društva, žal za 6. oktobrom, zapravo je tuga za revolucijom koja nije izvedena nakon Miloševićeve duge autoritarne vladavine, iako su svi preduslovi bili tu. Ostala je pukotina u petooktobarskoj dijalektici, koju danas treba ispuniti političkim smislom društvene promene, a to svakako nije model Vučićevog bagatelisanja radnika i čoveka.

Peščanik.net, 11.10.2017.