Lider pokreta Dosta je bilo Saša Radulović objavio je u magazinu Nedeljnik svoj prilog unutrašnjem dijalogu o Kosovu. To ga, da ne bude zabune, ne čini saradnikom vlasti. Aleksandar Vučić je objektivno u poziciji da nameće političke teme, pa ako je on odlučio da pokrene dijalog o Kosovu, svi politički činioci će pre ili kasnije morati da iznesu svoj stav o tome – tako stoje stvari u Srbiji.
Radulović donosi novi pristup borbi za Kosovo koja bi, pošto je izgubljena na vojnom i diplomatskom planu, trebalo da se nastavi pravnim sredstvima. Cilj pregovora bilo bi zaključenje novog ugovora između Srbije, međunarodne zajednice i možda samog Kosova o budućim odnosima. Metod koji Radulović predlaže nije sporan. Sporna je motivacija koja stoji iza njegove potrage za adekvatnim metodom, a to je rešenost da se borba za Kosovo uopšte nastavi.
Srbija je 1912. pokrenula sveobuhvatnu borbu za teritorijalnu ekspanziju koja se završila 1918. na granicama Jugoslavije. Latinka Perović je svojevremeno objavila spis Nikole Pašića nastao 1880-ih pod naslovom Sloga Srbo-Hrvata. Da je taj spis bio poznat Pašićevim savremenicima koji su s njim pregovarali o stvaranju Jugoslavije, zajedničke države verovatno ne bi ni bilo. Pašić naime svoju ideju srpsko-hrvatskog ujedinjenja zasniva na uverenju o istorijskoj, štaviše eshatološkoj nadmoći i ispravnosti srpske, u pravoslavlju ukorenjene i na Rusiju oslonjene državne ideje.
Pašić je jasno najavio ono za šta su on sam a i Srbija uopšte optuživani tokom celog trajanja Jugoslavije: da je zajednička država samo sredstvo za teritorijalnu ekspanziju Srbije.
Suočena sa nemoći da srpsku nacionalnu ideju učini prijemčivom ostalim zajednicama Jugoslavije, srpska elita se u krizama Kraljevine okrenula srpskom stanovištu. Ideja je bila da se, ako već ne mogu da privole Hrvatsku i Sloveniju na iskrenu lojalnost zajedničkoj državi, svi Srbi Jugoslavije okupe u jedno političko telo koje bi, umesto posrnule dinastije, definisalo suštinu države – pa bila ona Jugoslavija ili velika Srbija.
Srpsko stanovište se ponovo probudilo tokom jugoslovenske krize. Taj proces se može pratiti od početka 60-ih godina prošlog veka i prvih sumnji Dobrice Ćosića u Titov poredak, pa i ranije, još od prvih posleratnih godina i delatnosti kružooka iz Simine 9a. Ono postaje dominantno u vreme publikovanja Memoranduma SANU 1986. kada počinje da se širi iz krugova intelektualne elite u do tada poretku lojalno stanovništvo, da bi postalo vladajuća paradigma.
Srbija je ušla u proces raspada Jugoslavije s idejom stvaranja ujedinjene srpske države – u granicama zajedničke države ili u etničkim srpskim granicama, ako ne bude moguće, kao što nije bilo, da se dominacija Srbije nametne njenim jugoslovenskim partnerima.
U ratovima koji su usledili srpska strana je relativno lako odustajala od teritorija koje nisu, ili više nisu bile doživljavane kao srpske. Slovenija i Makedonija su bez mnogo roptanja prepuštene svojoj sudbini, a u Hrvatskoj i Bosni pokrenut je rat za teritorije i etničko razdvajanje. Kada su jednom uspostavljene srpske državne tvorevine u Hrvatskoj i Bosni, Srbiji nije bio problem da prizna nezavisnost ovih zemalja. Pa čak ni Crne Gore kada se ona jednom nedvosmisleno isključila iz srpskog nacionalnog konsenzusa.
Ali Srbija nikada nije prihvatila nezavisnost Kosova, iako je tamošnje većinsko albansko stanovništvo jedinstveno protiv srpske države, i to ne od juče, nego praktično u kontinuitetu od 1912. Štaviše, i država Srbija je isto toliko dugo nastrojena protiv svoje albanske populacije, koja je tretirana sa rasističkim predrasudama, ili u najboljem slučaju kao neprijateljska.
Kosovo u Srbiju nije uključeno kao jednostavno teritorijalno proširenje, već kao ugaoni kamen građevine srpske države shvaćene kao obnovljeno srednjovekovno, pravoslavno srpsko carstvo. Takav koncept savremene države u kontinuitetu s nasleđem srednjeg veka nije specifičnost Srbije. On je karakterističan i za druge zemlje sa tradicijom vizantijskog komonvelta. Grčka je u svom nacionalnom programu iz 19. veka – kao megali idea ili veliku ideju – takođe uspostavila kontinuitet s vizantijskim nasleđem, planirajući rekonkvistu Carigrada. Bugarska je u 20. veku uspostavila instituciju cara.
Sve ove obnoviteljske ideje ostale su neostvarene. Moderne balkanske države mogle su da se uklope u savremeno evropsko okruženje tek kada su presekle pupčanu vrpcu sa svojim srednjim vekom, tek kada su njihove imperijalne zamisli poražene. Srbija to još nije uradila; ona tek treba da se odrekne ideje da je Kosovo deo Srbije. Štaviše, to stoji i kao nenapisan i neizgovoren, ali zato ništa manje postojeći uslov političkog kretanja Srbije. Ona neće biti primljena u Evropsku uniju sve dok ne prizna nezavisnost Kosova.
Saša Radulović se svojim spisom uključio u red branitelja Kosova, dakle branitelja jedne neodržive, esencijalističke, u moderni politički poredak neuklopive koncepcije srpske države. Vlast u Srbiji dolazi sa takvih idejnih pozicija: i ona pokušava da pronađe kompromis sa međunarodnim okruženjem kako bi ideja srpskog nacionalizma opstala, makar i na redukovanoj teritoriji. Opozicija, međutim, svojom principijelnom odbranom Kosova, svojim crvenim linijama i optužbama na račun vlasti za izdaju, ili prodaju, ili predaju Kosova u stvari Srbiju udaljava, a ne približava rešenju njene drame. Udaljava je od modernog, evropskog koncepta države.
Opozicija načelno želi da u Srbiji uspostavi demokratski poredak. Ali to nije moguće dok su na snazi esencijalističke ideje o državi ukorenjenoj u veri i mitu, umesto u realnoj zajednici realnih ljudi koji društvenim ugovorom konstituišu modernu državu.
Glavni problem opozicije u ovom trenutku, a u stvari od njenog nastanka 1990, jeste njena sektaška rascepkanost. U suštini te fragmentacije stoji nemoć da se da odgovor na pitanje – kako uspostaviti demokratiju u srpskoj državi. Uspostavljanje demokratije u srpskoj državi zasnovanoj na nacionalizmu nije moguće. Potrebno je shvatiti da je naš državni okvir ova međunarodno nesporna teritorija koja nam je posle ratova preostala i koja se zlopati sa sve gorim i gorim srpskim vladarima i vladama. To je teritorija čiji građani ustavom treba da definišu pravila svog zajedničkog života. I to je jedini mogući program demokratske opozicije.
Peščanik.net, 06.09.2017.
KOSOVO