Mnogo toga se promijenilo nabolje tokom gotovo sedam decenija koliko je proteklo između dva zvanična boravka jednog lidera Albanije u Beogradu: Albanija više nije zatvoreni logor ograđen bunkerima, a Srbija nakon svih svojih ratova krupnim koracima grabi putem evropskih integracija. Razumijevanje lidera iz Beograda i Tirane, međutim, unazađeno je.
Prve ličnosti Albanije i Srbije razumiju se danas slabije nego ikada i to ne samo suštinski – što je dobro poznato jer su to nerazumijevanje i te razlike bili glavne vijesti sa njihovog beogradskog sastanka – već i tehnički.
Tvrdim da Aleksandar Vučić nije razumio ono što mu je govorio Edi Rama, i obrnuto. To se dogodilo prije svega zato što Rama ne govori srpski, niti Vučić albanski, a oni koji je trebalo i koji su morali da im razumijevanje omoguće to nijesu uradili. Naprotiv.
Bez namjere da se bavim analizom iznijetih stavova samih govornika, kao osoba koja je odrasla u bilingvalnoj sredini jednako baštineći oba jezika, albanski kao maternji i nekadašnji srpskohrvatski jezik kao jezik sredine u kojoj sam rastao i na kojem sam se obrazovao od osnovne škole do kraja fakulteta, poznajući obje kulture i sve ono što čini puls jednog naroda, i konačno kao osoba koja se godinama profesionalno bavi prevođenjem na različitim nivoima, prije svega sa albanskog na crnogorski i srpski i obrnuto – meritorno tvrdim da je nivo prevođenja sastanka u Beogradu, makar onaj dio koji je bio dostupan široj javnosti, bio poražavajući. Simultani prevod izlaganja dvojice premijera kvalitetom nije bio dorastao ni govornicima ni prilici u kojoj je izveden.
Snimak sa konferencije za novinare ukazuje na prisustvo najmanje tri prevodioca. Osnovne karakterisitike prevoda sa srpskog na albanski su bile: (1) propuštanje čitavih rečeničnih cjelina, čak i cijelih rečenica;(2) konfuzne konstrukcije;(3) pogrešno ili nedovoljno precizno, a nerijetko tek puko i ovlaš prevođenje izgovorenih riječi; (4) sublimiranje cijelih pasusa u samo jednu sintagmu, i to bez prenošenja jasne i smislene poruke koju je govornik slao.
Jedan od eklatantnih primjera loše prenijete poruke je činjenica da se u diplomatskim krugovima nakon konferencije raspravljalo da li je jedan od govornika upotrijebio riječ „neumitna“ ili „nepobitna“, pa su obrazlagane političke konsekvence i jednog i drugog izraza, iako je izvorno upotrijebljen izraz pandryshueshëm (nepromjenjiv), a u izgovorenom kontekstu – ni približno sličnog značenja.
Tako je, umjesto da posjeta predsjednika Vlade Albanije Srbiji, u medijima nazivana „istorijskom“, bude doprinos otopljavanju odnosa dva najbrojnija naroda Zapadnog Balkana, što bi bilo u interesu ne samo Balkana, već i Evrope – proces vraćen unatrag, među ostalim i usljed neadekvatnog prevođenja, koje je svakako doprinijelo neuobičajenom verbalnom nadgornjavanju dvojice premijera tokom konferencije za novinare.
Imajući u vidu da je Beograd, univerzitetski i intelektualni centar regiona, iznjedrio gromade jugoslovenske prevodilačke škole za različite jezike, koji su za sobom ostavili vrhunske prevode djelâ svjetske književnosti, a istovremeno na svojim leđima iznijeli nebrojeno diplomatskih susreta na najvišem nivou – bilo je za očekivati da će za potrebe prevođenja prilikom posjete albanskog premijera, koja se održava u izuzetno osjetljivom političkom trenutku, biti angažovani vrhunski simultani prevodioci, kako bi se, makar na konferenciji za novinare, izbjegli propusti, nejasnoće ili nedorečenosti.
Politički odnosi Srbije i Albanije koji su, uz svesrdnu pomoć senzacije gladnih tabloida i ekstremno nastrojenih i neostvarenih političkih djelatnika i komentatora sa obje strane, izuzetno zategnuti – 10. novembra su dobili još jednu otežavajuću komponentu, i to upravo onu koja je trebalo da obezbijedi jednostavnije i lakše razumijevanje. A šta uraditi kada prevodilac umjesto da bude dobronamjerni „skeledžija koji sadržaj izrečenog treba da preveze preko rijeke nerazumijevanja sa obale jednog na obalu drugog jezika“ postane Haron, tj. onaj koji Smisao prenosi u Podzemni svijet?
Tehnika ne može biti izgovor za ono što se dogodilo. Jer, posljednja posjeta albanskog premijera Beogradu prije ove dogodila se 1946. godine, u periodu kada se u Nirnbergu sudilo nacistima, u postupku poznatom kao Nirnberški proces. Upravo je na ovom suđenju, uz tehničku pomoć kompanije IBM, promovisano simultano prevođenje, po ugledu na praksu koja je dvadesetak godina ranije korišćena na Međunarodnoj konferenciji rada. Od tada je u svijetu ova tehnika prevodilaštva dovedena do savršenstva. U svijetu – da, ali očigledno ne i u našem regionu.
U čemu je onda suština problema? U onome što birokrate nazivaju „ljudskim faktorom“. Simultano prevođenje, zna svako ko se ozbiljno tom vrstom prevođenja bavi, predstavlja proces tokom kojeg se paralelno odvija više različitih aktivnosti, od slušanja, preko analize sadržaja, anticipacije onoga što još nije izrečeno, prevoda na ciljni jezik i samog izgovaranja prevoda. Simultani prevodilac u situacijama posebno naelektrisane ili osjetljive atmosfere nije samo osoba koja poznaje dva jezika, već osoba koja posjeduje vještinu da riječi izgovorene na jednom jeziku trenutno prenese u drugi jezik prilagođavajući ih duhu tog jezika, na način da onaj kome je poruka upućena stekne utisak da su te riječi izvorno tako izgovorene na jeziku prevoda.
Prevodilac, simultani ili konsekutivni, svejedno, postoji samo u funkciji posrednika, ili kako su ga nekad na francuskom jeziku zvali truchement ili trucheman. Ko ne vjeruje da je tako, neka pita onog češkog sirotana što je propisno obrukao i sebe i državu kada ga je u sred Praga Medlin Olbrajt, rođena Pražanka, najprije nekoliko puta ispravila, a onda zamolila da ćuti i nastavila obraćanje na engleskom, a zatim i na češkom – prvom jeziku koji je u životu progovorila.
Ta esencijalna uloga prevodioca, simultanog ili konsekutivnog, kao bezličnog posrednika isključivo u funkciji prenosioca poruke – i nipošto ništa više od toga, najbolje je oslikana u čuvenoj anegdoti ili urbanoj legendi iz oktobra 1986. Istorijski samit lidera SAD i SSSR-a, na Islandu, pripreman je gotovo godinu. Precizno i pedantno su hladnoratovski neprijatelji razrađivali svaki detalj, od fotelja i pravaca u kojima će biti okrenuti govornici, do starosti cjepanica kojima će biti naložen kamin. Samit je dobro odmicao na zadovoljstvo obiju strana, pa se u jednom momentu izašlo iz krutih okvira dogovorenog što ponekad zna da se desi.
Dva šarmera kakvi su bili i Regan i Gorbačev nastavili su tim neformalnim putem sve dalje izazivajući i bezbjednjacima i protokoldžijama graške znoja. U jednom momentu uz Regana se našao samo prevodilac sovjetskog lidera koji je, mimo pravila da svakom predsjedniku prevodi njegov prevodilac, mirno nastavio da radi oba posla. Odlučili su da ih ne prekidaju, pa su oni proveli desetak minuta spontano ćaskajući kao da je riječ o dva stara prijatelja. Ćaskanje je završeno i povratak u regularni okvir završio se Reganovom rečenicom izgovorenom tiho uz smiješak sovjetskom prevodiocu: „Bili ste odlični, nijesam Vas ni primjetio!“
AMDG!1
Autor je diplomirani pravnik, konferencijski prevodilac i stalni sudski tumač za albanski jezik u Podgorici.
Peščanik.net, 22.11.2014.
KOSOVO