Zašto u Srbiji nema sećanja na heroje Sutjeske?

Na današnji dan navršava se 70 godina od proboja partizanskih jedinica na Sutjesci. Bitka koja je nazvana po ovoj reci jedna je od najznačajnijih epizoda partizanske ratne epopeje tokom Drugog svetskog rata. Među šesnaest partizanskih brigada koje su se borile na Sutjesci, tri su bile sa prostora današnje Srbije, a od 22.148 boraca, 11.851 bili su po nacionalnosti Srbi, pretežno iz Bosne, Hrvatske i Crne Gore, ali i iz Srbije. Sa prostora Srbije bio je i komandant Prve proleterske divizije, Koča Popović. Ovo bi bili dovoljni razlozi da se današnja navodno „nacionalno pomirena“ i „dvostruko antifašistička“ Srbija sa pijetetom osvrne na učešće svojih boraca koji su, u ratu protiv okupatora, širom Jugoslavije branili i njenu čast, rame uz rame sa partizanima iz svih krajeva nekadašnje zemlje. Ali taj pijetet je izostao, zato što je bizarni koncept „nacionalnog pomirenja“ četnika i partizana podjednako lažan kao što je lažan i četnički ili bilo koji drugi nacionalizovani antifašizam.

Današnja Srbija je čedo jednog drugog „nacionalnog pomirenja“, nacionalnog pomirenja sledbenika tradicije Ravne Gore sa sledbenicima tradicije „vlade nacionalnog spasa“ Milana Nedića. To je jedino stvarno pomirenje koje se dogodilo i jedino koje je u osnovi moguće, budući da je obema tradicijama zajednički imenitelj kolaboracija. To pomirenje u kolaboraciji, koja se danas predstavlja kao vrhunska nacionalna (a kakva drugo može biti?) mudrost praćeno je, ako se već mora iskopati i nekakva „antifašistička“ tradicija, uspostavljanjem prave „mere“ otpora fašističkom okupatoru: ne miriti se sa okupacijom, ali ne činiti ništa protiv okupatora dok ne dođe pogodan trenutak. Nedić je časno branio „biološku supstancu“ srpskog naroda, a Draža Mihailović je, časno mrzeći Nemce i časno se ne mireći sa okupacijom, isto tako časno čekao neko bolje vreme za borbu protiv okupatora. Jedini nečasni i nečastivi su partizani, kojima je u „nacionalnom pomirenju“ rezervisan, u najboljem slučaju, oproštaj što su se borili protiv okupatora i protiv fašizma, a to za veliku komemoraciju nije.

U konceptu „nacionalnog pomirenja“ u Srbiji i njime motivisane kulture sećanja nema, dakle, mesta za jednu od nesumnjivo najznačajnijih bitaka Narodnooslobodilačkog rata. Sama ta činjenica govori dovoljno o kakvom je „pomirenju“ reč. Kada se „ispravljaju“ nepostojeće „nepravde“, očekivano je da se nanose stvarne nepravde. Doduše, jedino što bi bilo nepravednije jeste da današnja Srbija, ovakva kakva jeste, lišena svakog dostojanstva, obeležava godišnjicu neke partizanske bitke. Veličanjem kralja Petra Drugog, sapunicom o Ravnoj Gori, rehabilitacijama i dvorsko-državnim sahranama Srbija sama sebe osuđuje na truo koren i skučen horizont. Prema tesnoj ravnogorskoj zaravni i oplenačkoj porti Tjentište je kao kontinent.

I zaista, neumitna stvarnost, ma koliko podložna uticajima i trpeljiva prema besmislu, nikako se ne može prilagoditi nemogućem. U tom smislu, pomirenja četnika i partizana nema, niti ga može biti, pa ni komemoracije jubileja Narodnooslobodilačkog pokreta u današnjoj Srbiji koja njegove tekovine poništava, ponekad u orgijastičkom zanosu. Jer tekovina NOR-a je pobeda nad okupatorom i njegovim saradnicima, a ne banalna mantra „kupus i pečenje, slatko pomirenje“. Četnici su posle rata dobili amnestiju i to je najviše čemu su se mogli nadati. Sve drugo bi bilo i jeste nasilje nad istorijom. Proslavljanje ili istorijski pijetet u duhu „nacionalnog pomirenja“ podjednako i prema Ravnoj Gori, i prema Nedićevom „nacionalnom spasu“, i prema Sutjesci u svakom aspektu bi bio pokazatelj potpunog odsustva bilo kakvih vrednosti i orijentacije, što je zapravo nemoguće. Zato je i saharinska sintagma „nacionalno pomirenje“ samo eufemizam za fenomen koji može adekvatno da imenuje jedino medicina, ali koji nijedna stvarnost ne može verno da reflektuje. Otuda u Srbiji nema niti može da bude javne komemoracije partizanske borbe. Kada bi je bilo – delovala bi groteskno.

Peščanik.net, 15.06.2013.