Kalaši, drevni narod koji je uspeo da opstane i sačuva svoju kulturu zahvaljujući pre svega svom geografskom položaju i vekovnoj izolaciji u zabačenim dolinama planinskog masiva Hindukuš predstavljaju najmanju, a po mnogo čemu jedinstvenu etnoreligijsku zajednicu na teritoriji Pakistana. Svakako najpopularnija teorija o poreklu ovog dardskog, indoarijskog naroda, čiji izgled kao i običaji ukazuju na veze sa starim Helenima, je da vode poreklo od Aleksandra Velikog čija je vojska osvojila ovu oblast pre skoro dva i po milenijuma. Među stručnjacima koji su za Kalaše počeli da se interesuju u 19. veku mišljenja su podeljena, dok najnovije analize njihovog genetskog materijala ukazuju na to da su direktne veze sa Makedoncima najverovatnije samo mit.
U svakom slučaju, život Kalaša čija populacija danas broji manje od 4.000 duša naseljenih u tri rečne doline na severu zemlje na teritoriji pokrajine Hajber-Pahtunva, sa svojim misterioznim poreklom i vekovima nepromenjenim, ruralnim načinom života, živopisnim nošnjama i paganskom religijom deluje gotovo nestvarno, poput otelotvorenja imaginarnog himalajskog kraljevstva Šangri-La.
I pored romantizovanih predstava o ovoj malobrojnoj zajednici u popularnoj kulturi kakve srećemo u čuvenom, ekranizovanom delu Radjarda Kiplinga „Čovek koji je hteo da bude kralj“, život Kalaša u teško pristupačnim vrletima Hindukuša koji je oduvek bio težak danas se nalazi pred novim izazovima: dok su sa jedne strane ugroženi napadima talibana koji kontrolišu susedne oblasti na teritoriji Avganistana, njihovoj populaciji preti kako kulturni, tako i demografski nestanak, a u vidu narastajućeg talasa konvertovanja u islam, kao i odlaskom mladih u gradove u potrazi za boljim uslovima života.
Pored bogate materijalne kulture koja se najbolje može uočiti na primeru raskošne narodne nošnje kalaških žena koja se do danas održala kao deo svakodnevnog života i u tradiciji graditeljstva, jedinstvenih običaja i jezika, ovaj narod evropeidne pojavnosti koji odlikuje svetla put i plave oči ističe se najpre svojom drevnom, politeističkom religijom koja čini osnovu njegovog identiteta. Kalaši ujedno predstavljaju i jedinu etničku grupu koja je uspela da sačuva pagansku religiju kakvu su u prošlosti praktikovali i drugi narodi na području Hindukuša, na teritoriji koja je pored severa Pakistana obuhvatala i deo današnjeg Avganistana i bila poznata kao Kafiristan, zemlja nevernika. Zahvaljujući nepristupačnosti dolina koje su nastanjivali, kao i geopolitici odnosno formiranju današnje linije razgraničenja ove dve zemlje poznate kao „Durandova linija“, Kalaši su izbegli sudbinu susednih paganskih plemena koja su krajem 19. veka islamizovana. Njihovu religiju, koja se zasniva na drevnoj indoarijskoj religiji a poseduje i elemente animizma obeležava panteon različitih božanstava koja simbolizuju prirodne sile i ciklus života. Pored ritualnog žrtvovanja životinja i festivala posvećenih smeni godišnjih doba i bogovima koji upravljaju ovim ciklusom, religija, kao i koncept verovanja u čiste (onješta) i nečiste (pragata) stvari prožimaju sve aspekte života ovog naroda, od svakodnevnih aktivnosti do obreda vezanih za rođenje deteta, sklapanje braka i sahranjivanje pokojnika.
Za razliku od muslimanskih zajednica u okruženju, žene u Dolinama Kalaša uživaju iznenađujuću slobodu počevši od načina odevanja do odabira partnera. Tako je purda, pokrivanje žena u javnosti kao i fizička segregacija u okviru samih domova, široko rasprostranjena praksa u zemljama južne Azije nepostojeća među Kalašima. Sastavni deo kulture ove zajednice u kojoj su pravila zasnovana na ruralnom, tradicionalnom obrascu je liberalan pristup pravima žena, koje i pored jasne hijerarhije i podele poslova na muške i ženske nisu ograničene rigidnim pravilima kao što je to slučaj u islamu. Tako, lica devojaka i žena nikada nisu prekrivena velovima već ukrašena živopisnim oglavljima, one otvoreno komuniciraju sa muškarcima i ostvaruju fizički kontakt sa njima, a kada stasaju za udaju, devojke same odabiraju mladića koji im se sviđa. Takođe, veoma je uobičajena praksa preudavanja kada žene odlučuju da napuste muževljev dom ukoliko nađu drugog partnera, što se uglavnom dešava tokom festivala koji se održavaju nekoliko puta godišnje. Kako se u skladu sa verovanjem u čisto i nečisto žene u vreme menstruacije kao i tokom porođaja smatraju nečistim, one te dane provode u posebnim kolibama zvanim bašali, što predstavlja jedan od retkih slučajeva fizičke segregacije među polovima kod Kalaša.
01. Meštanin sela Grum nosi naramak drva. Doline Kalaša okružene su šumama himalajskog kedra, drveta koje ima značajnu ulogu u materijalnoj kulturi Kalaša. Od himalajskog kedra se osim kuća izrađuju i različiti upotrebni i ritualni predmeti.
02. Izgled sela Grum u dolini Rumbur. Najveći deo populacije Kalaša još uvek živi u tradicionalnim kućama izgrađenim od himalajskog kedra, kaskadno nanizanim po obroncima brda.
03. Devojke u tradicionalnoj nošnji velom se sakrivaju od fotoaparata. Devojke i žene u dolinama Kalaša veoma su stidljive i samo u retkim prilikama pristaju da budu fotografisane.
04. Leđima okrenuta kako bi izbegla da bude fotografisana, devojka širi veo preko svog oglavlja.
05. Mladići odeveni u šalvar-kamize zabavljaju se preskačući kanap, tokom letnjeg popodneva, u selu Grum u dolini Rumbur.
06. Za razliku od muškaraca koji su prihvatili za Pakistan uobičajen način oblačenja koji se sastoji od šalvar-kamiza i pakol kape, ženski deo populacije zadržao je tradicionalnu nošnju i susutr, bogato dekorisano oglavlje s karakterističnim „repom“.
07. Devojke peru veš pokraj kanala za vodu. Od svoje četvrte godine devojčice u svim prilikama, osim kada se kupaju i spavaju, nose bogato dekorisana oglavlja.
08. Devojčice i devojke u retkim prilikama pristaju da poziraju za fotografiju. Osim živopisnih vezom ukrašenih haljina i susutr oglavlja, sastavni deo ženske nošnje su i ogrlice izrađene od mnogobrojnih nizova staklenih perli.
09. Narodna nošnja koja je do danas ostala u svakodnevnoj upotrebi kod ženskog dela populacije jeste najvažniji i svakako najvidljiviji simbol etničkog identiteta Kalaša. Ovakvu odeću devojčice počinju da nose od četvrte godine života, dok se uobičajenim uzrastom za udaju smatra starosna dob od 14 ili 15 godina.
10. Zemlja u izolovanim planinskim dolinama koje Kalaši naseljavaju izuzetno je plodna i omogućuje gajenje različitih vrsta useva. Za rad u polju, koji se i danas obavlja ručno, tradicionalno su zadužene žene, dok se muškarci bave stočarstvom.
11. Žena s ćerkom odlazi u voćnjak. Na leđima nosi kavu, korpu kupastog oblika koja se izrađuje od pruća i utkane vune. Pored odgoja dece, kućnih poslova i gajenja useva, u ženske poslove se ubraja i sakupljanje i prerada različitih plodova.
12. Enterijer tradicionalne kalaške kuće u dolini Bumburet.
13. Žena sa istetoviranim licem, na vratima svog doma. Tetovaže na licu, šakama i nadlakticama popularne su među ženskom populacijom Kalaša, kao i među pripadnicama drugih etničkih zajednica na severu Pakistana.
14. Dečaci iz sela Batrik u dolini Bumburet se vraćaju iz škole kamionom.
15. Akram, pripadnik policije pokrajine Hajber-Pahtunva, pozira sa svojom automatskom puškom tip 56, kineskom verzijom čuvenog „kalašnjikova“ AК-47. Zbog neposredne blizine granice s Avganistanom i povremenih upada talibana, policijska pratnja u dolinama Kalaša obavezna je za sve posetioce.
16. Par drvenih kundrika, antropomorfnih spomenika u selu Brun. Kundrici predstavljaju portrete Gaša i Kumaoa, braće koja nisu imali potomstvo, pa je ovo bio način da se sačuva sećanje na njih. Za razliku od kundrika koji se postavljaju u okviru samih sela, slične statue se mogu naći i na seoskim grobljima u dolinama Kalaša i predstavljaju nadgrobne spomenike zvane gandau.
17. Staro groblje u selu Brun s mnoštvom otvorenih mrtvačkih kovčega. U tradiciji Kalaša je da se tela pokojnika ostavljaju u duborezom ukrašenim otvorenim kovčezima. Tela će nakon pogreba pojesti lešinari.
18. Nastojnik ještak-hana, hrama posvećenog porodičnoj boginji Ještak. Među Kalašima postoji više egzogamnih klanova zvanih kam, od kojih svaki ima svoj oltar u okviru samog hrama čiji su zidovi oslikani crtežima životinja, a koji ima i ulogu sale za različita okupljanja i ritualne plesove.
19. Dečak pušta goluba s krova svoje kuće. Golubarstvo popularno širom zemlje rašireno je i među Kalašima.
20. Mladići iz sela Brun u predvečerje ćaskaju ispred lokalne prodavnice. I pored neizostavnog upliva modernizacije, poput elektrifikacije i korišćenja mobilnih telefona, život u dolinama Kalaša suštinski je ostao nepromenjen.
Do kraja meseca pogledajte izložbu fotografija Konstantina Novakovića u Galeriji O3one (Dobračina 59b).
Peščanik.net, 25.11.2020.
FOTOGALERIJE