Uprkos generalno negativnim stavovima prema diskriminaciji koje je izrazila većina građana Srbije, predrasude, kao i netolerancija prema manjinskim grupama prisutne su kod znatnog broja građana. Ocenjujući moguću uspešnost sa kojom bi pripadnici pojedinih grupa mogli da obavljaju poslove šefa, radnika gradske čistoće, predsednika opštine, automehaničara, predsednika vlade Srbije i učitelja, sa izuzetkom radnika gradske čistoće i automehaničara (u kom slučaju se na dnu liste nalaze žene i starije osobe), prema četiri grupe izraženo je najviše predrasuda: Albancima, pripadnicima seksualnih manjina, Romima i muslimanima/ Bošnjacima. Najveće prednosti Srbima u odnosu na druge etničke grupe, građani su davali za posao predsednika skupštine i predsednika vlade Srbije.

Albanci su dosledno na dnu liste: 34% smatra da bi Albanci mogli sa uspehom da rade posao njihovog šefa, 30% posao predsednika opštine, 23% posao predsednika vlade i 39% posao učitelja. Procenti građana koji misle da bi Albanci mogli uspešno da rade ove poslove, nešto su manji kada se posmatraju samo mišljenja građana srpske nacionalnosti. Sa druge strane, preko 70% građana smatra da bi Srbi obavljali sa uspehom sve navedene poslove. Prednost se daje Romima, izbeglicama i raseljenima i muslimanima / Bošnjacima kada je u pitanju posao radnika gradske čistoće.

Pored Srba, žene se nalaze u vrhu liste, sa izuzetkom automehaničarskog posla gde su stavljene na poslednje mesto. Zanimljivo je da se žene u ulozi šefa nalaze u vrhu liste. Žene su u najvećem procentu ocenjene i po uspehu u obavljanju posla učitelja/učiteljice. Tek polovina populacije misli da bi Mađari i Hrvati mogli uspešno da obavljaju posao njihovog šefa, a tek nešti više od 40% posao predsednika opštine, dok ovaj procenat spada na oko 30% kada je u pitanju predsednik vlade Srbije. Sa druge strane, više od 70% smatra da bi Mađari i Hrvati uspešno obavljali posao radnika gradske čistoće i automehaničara. Upadljivo je da veći procenat građana smatra da bi stranci bili uspešni u ulozi njihovog šefa, 54%, nego što bi to bili Mađari (51%), Hrvati (50%), muslimani/Bošnjaci (45%), Romi (39%), pripadnici seksualnih manjina (37%) i Albanci (34%). Stranci su takođe ocenjeni kao potencijalno uspešni učitelji u većem procentu (56%) od Roma (52%), pripadnika seksualnih manjina (40%) i Albanaca (39%).

Razlozi navedeni od strane građani koji su smatrali da bi pripadnici manjinskih grupa loše radili poslove njihovog šefa, predsednika vlade i učitelja, spadaju u grupu tipičnih predrasuda. Najčešče navođeni razlozi u slučaju Roma bili su neobrazovanost, nesposobnost, neodgovornost, ali i očekivanje da ih drugi ne bi prihvatali i poštovali u tim ulogama. U slučaju Hrvata, Mađara, Bošnjaka/muslimana i Albanaca, razlozi su se prvenstveno ticali nepoverenja zbog nacionalne pripadnosti i uzajamne nacionalne netrpeljivosti zbog kojih bi ove nacionalne manjine radile protiv interesa Srbije, a u ulozi učitelja/učiteljice imali loš uticaj na decu. Znatan deo ovog, procentualno ipak malog broja građana, navodio je kao razlog mišljenje da Srbima treba dati prednost.

U pogledu tolerancije, izražene spremnošću da se pojedine grupe prihvate kao komšije, drugovi svoje dece i bračni partneri članova porodice, najmanje tolerancije izraženo je prema HIV pozitivnim osobama, seksualnim manjinama i Albancima. Prema ostalim grupama, čak i kada je u pitanju bračna veza, više od polovine građana, bar deklarativno, izrazila je prihvatanje. Ipak, upadljiv je znatan procenat građana koji je izrazio nespremnost da prihvati kao bračne partnere članova svoje porodice Rome (46%), muslimane / Bošnjake (40%) i Hrvate ( 31%).

Nacionalne manjine izrazile su manje distance prema Srbima nego obrnuto. U proseku, etnička distanca (distanca prema etničkim manjinama), merena prihvatanjem braka sa pripadnikom druge nacionalnosti, najprisutnija je u Centralnoj Srbiji, a najmanje prisutna u Vojvodini.

Najzad, relativno mali procenat građana bio je u stanju da navede bilo koju osobu u Srbiji za koju smatra da je izuzetno uspešna, a koja je pripadnik neke od manjinskih grupa: Roma, muslimana/Bošnjaka, Mađara, Hrvata, osoba sa fizičkim invaliditetom, seksualnih manjina ili Albanaca.

Odgovornost za pojave diskriminacije u Srbiji građani najčešće pripisuju republičkoj vladi (47%) I samim građanima (43%). Znatan procenat građana kao odgovorne navodi i političke stranke (35%), medije (27%), porodicu (25%) i republičku skupštinu (22%). Veoma je upadljivo da građani odgovornost pripisuju sebi samima gotovo u istom procentu kao i republičkoj vladi. Tek nešto više nego svaki deseti građanin odgovornost pripisuje školi, a 16% i samim ugroženim grupama. Samo 7% odgovornost pripisuje Srpskoj pravoslavnoj crkvi.

Uprkos negativnim stavovima koje je većina građana izrazila prema diskriminaciji, tek nešto više od trećine, 37%, smatra da problem diskriminacije država treba da svrsta među prioritete koje treba rešavati. 38% smatra da problemi koji ovog trenutka pogađaju većinu građana treba da imaju prednost, te da problem diskriminacije, koliko god bio značajan, treba da sačeka , dok 13% smatra da to nije posebno značajan problem za Srbiju jer diskriminacija, po njihovom mišljenju i nije prisutna u većoj meri. Zanimljivo je da se mišljenje nacionalnih manjina u tom pogledu nije razlikovalo od mišljenja većinskog stanovništva. Sa druge strane, iako manji deo građana smatra da rešavanje problema diskriminacije treba da bude među prioritetima države, većina građana, 69%, je iznela mišljenje da se država problemom diskriminacije nedovoljno bavi. Mišljenje da se država nedovoljno bavi problemom diskriminacije najviše je bilo prisutno među nezaposlenim građanima, 84% i građanima visokog obrazovanja, 76%.

Najčešće navedene lične osobine zbog kojih građani koji su naveli da su imali iskustva diskriminacijom, smatraju da su bili izloženi diskriminaciji bile su: nacionalna pripadnost, 15%, ženski pol, 11% i starost, 10%; slede siromaštvo, invaliditet, iznošenje ličnih uverenja i političkog opredeljenja i nezaposlenost. Najčešće navedene okolnosti u kojima su građani izjavili da su bili diskriminisani bile su vezane za posao: na radnom mestu (21%), prilikom zapošljavanja (18%), prilikom dobijanja otkaza (5%). Znatan procenat naveo je i okolnosti svakodnevnog života, ili specifičnije: u restoranu, kafiću, prodavnici, na šalteru, u prevozu (18%).

Samo 16% onih koji su izjavili da su bili diskriminisani, rekli su da su se obratili nekoj instituciji za pomoć. Najčešće navedene institucije kojima su se te osobe obratile bile su: predsednik opštine (25%), ministarstvo zdravlja (13%) i rukovodilac u preduzeću, (12%). Najčešće navedeni razlozi što se nikome nisu obratili u okolnostima kada su smatrali da su doživeli diskriminaciju bili su nedostatak poverenja da bi to imalo bilo kakvog efekta (35%), nedostatak informacije kome da se obrate (19%) i mišljenje da institucija kojoj bi mogli da se obrate u Srbiji ne postoji (15%). Građani koji su izjavili da nisu imali iskustva sa diskriminacijom (78%), u znatno većem procentu misle da bi se u takvim okolnostima obratili nekoj zvaničnoj instituciji (83%), nego što su to saopštili oni koji su rekli da su bili izloženi diskriminaciji (16%).

U pretpostavljenoj situaciji diskriminacije, građani bi se najčešće obratili policiji (27%), ombudsmanu (10%) i sudu (7%), a 22% nije znalo kojoj bi se instituciji obratili. Građani koji se nikome ne bi obratili (16%), kao razlog najčešće su navodili nedostatak poverenja (59%).

Istraživanje je sprovedeno u saradnji sa ministarstvom rada i socijalne politike i programa UN za razvoj, uz podršku Evropske komisije.

 
Javno mnenje o diskriminaciji

Peščanik.net, 31.03.2009.