Fotografije čitalaca, Miodrag Ćakić
„Banja Luka nikada nikoga nije oterala, a Sarajevo jeste“, izjavio je nedavno za jedan bosansko-hercegovački internet portal sarajevski zabavljač, glumac i muzičar Nenad Janković, poznat pod pseudonimom doktor Nele Karajlić. Izjave ličnosti sa estrade često imaju veći uticaj na javnost od onih koje dolaze iz akademskih krugova, pa čak i od političara. Zato je važno osvrnuti se na smelu i, makar u prvom delu, netačnu Jankovićevu izjavu.
Da vidimo kako to Banja Luka nikoga nije oterala. O sudbini banjalučkih Muslimana i Hrvata predočeno je obilje dokaza na više haških suđenja, od kojih su dva najznačajnija okončana (Radoslav Brđanin i Momčilo Krajišnik), a na jednom se stiglo do prvostepene presude (Mićo Stanišić i Stojan Župljanin). U sve tri presude zaključeno je da su nesrpski civili tokom 1992. autobusima napuštali Banja Luku i odlazili ka Travniku i Hrvatskoj – svake nedelje stotine njih, ukupno na hiljade.
Možda Janković zastupa neoriginalnu tezu da su oni odlazili dobrovoljno, ali zaključci više sudskih veća govore suprotno – da su Muslimani i Hrvati bili izloženi kampanji nasilja zbog koje su iz straha napuštali svoje domove i odlazili u izbeglištvo. Zaključak nije izrečen tek tako; potkrepljen je stotinama iskaza, hiljadama dokumenata i brojnim drugim dokazima o zločinima nad nesrpskim stanovništvom Banja Luke.
Nasilje počinje u proleće 1992. otpuštanjima pripadnika drugih nacionalnosti sa posla i pretnjama koje su stizale iz medija, uglavnom od srpskih političara i drugih javnih ličnosti. Ubrzo počinje fizički obračun sa nepodobnim stanovnicima Banja Luke, a glavnu ulogu u tome odigrala je grupa kriminalaca okupljena unutar Srpskih odbrambenih snaga (SOS), formacije bliske Srpskoj demokratskoj stranci koja je ubrzo inkorporirana u Centar službi bezbednosti Banja Luke, gde postaje deo specijalne jedinice MUP-a Republike Srpske. Pripadnici SOS-a, odnosno specijalni policajci, hapsili su, odvodili i zlostavljali banjalučke nesrbe, pretresali i pljačkali njihove domove.
Veliki broj uhapšenih Banjalučana, zajedno sa nesrpskim civilima iz okolnih opština, završavao je u jednom od najvećih zatočeničkih centara u BiH – vojnom logoru Manjača. Tamo su držani u neljudskim uslovima, bez dovoljno hrane, vode, osnovnih sredstava za higijenu i bez lekarske nege, uz stalna premlaćivanja, od čijih posledica je jedan broj njih umro. Osim Manjače, muslimanski i hrvatski zatočenici držani su u još najmanje sedam objekata na području Banja Luke – zgradi centra službi bezbednosti, zatvoru „Tunjice“, vojno-istražnom centru „Mali logor“, sportskoj dvorani, kasarni „Kozara“, u tvrđavi „Kaštel“ i starom vojnom logoru.
Osim u zatočeničkim centrima, ubistva su se dešavala i u samom gradu, najčešće prilikom napada na privatna preduzeća i imovinu Muslimana i Hrvata u kojima su učestvovali kriminalci iz opisane jedinice specijalne policije, ali i pripadnici MUP-a i vojske bosanskih Srba. U presudi Krajišniku se, recimo, navodi da je u gradu ubijen najmanje 31 Musliman i Hrvat, s tim da se radi o konzervativnoj proceni, datoj samo na osnovu ograničenog broja dokaza koji su izvedeni pred sudom. Imovina nesrba u Banja Luci redovno je bila meta napada. Reč je uglavnom o eksplozijama izazvanim ručnim bombama. Da bi slika bila potpuna, treba pomenuti napade i razaranja islamskih i katoličkih verskih objekata.
U takvoj atmosferi, Krizni štab takozvane Autonomne regije Krajina 12. juna 1992. osnovao je „Agenciju za preseljavanje stanovništva i razmenu materijalnih dobara“ koja je, kako se navodi u presudi izrečenoj predsedniku tog štaba Radoslavu Brđaninu, „pomagala prilikom provođenja politike etničkog čišćenja“. Posredstvom Agencije Hrvati i Muslimani su iseljavani, s tim da su prethodno bivali pljačkani i primorani da imovinu prepišu Republici Srpskoj, pri čemu im je bilo dozvoljeno da sa sobom ponesu najviše nekoliko stotina nemačkih maraka. Odlazak je organizovala srpska vlast, a konvoje autobusa koji su išli ka Travniku ili Hrvatskoj pratila je srpska policija. U presudi Brđaninu naglašeno je da civili „nisu odlazili slobodnom voljom već su na to bili prisiljeni usled nametnutih uslova“.
To je stvarna slika ratne Banja Luke u poređenju sa kojom je tvrdnja Nenada Jankovića nerealna i nadrealna.
Istina je da u poređenju sa drugim opštinama bosanske Krajine poput Prijedora, Sanskog Mosta, Ključa ili Kotor Varoši, ratna situacija u Banja Luci izgleda prihvatljivo, što stvara optičku varku na koju mogu da nasednu neki pošteni, mada loše informisani posmatrači. Radi se naprosto o tome da su zločini u okolnim opštinama bili većeg obima i daleko suroviji, a ne da ih u Banja Luci nije bilo.
A te zločine većeg obima – masovna ubistva, zatvaranja hiljada ljudi u surovim uslovima prijedorskih i drugih logora, silovanja, mučenja, pljačke i razaranja – koji su rezultirali masovnim odlaskom nesrba iz cele bosanske Krajine predvodila je upravo Banja Luka. U njoj je bilo sedište Kriznog štaba Autonomne regije Krajina gde je kreirana politika etničkog čišćenja cele severo-zapadne Bosne, u njoj je bio Centar službi bezbednosti MUP-a koji je tu politiku sprovodio; u njoj je delovao pomenuti servis za proterivanje ljudi eufemistički nazvan „Agencija za preseljavanje stanovništva“.
Tako da Banja Luka ne da je oterala, nego je proterala – Muslimane i Hrvate iz cele bosanske Krajine. Nenad Janković nije glup, niti je loše informisan. On naprosto zamagljuje istinu. Njegovi motivi (koristoljublje ili nešto drugo) nisu bitni; bitna je posledica onoga što je izgovorio – stvaranje tendenciozne i lažne slike o ratnoj prošlosti koja je najveća prepreka za pomirenje u regionu. Do čega njemu očito nije stalo.
Loše je i to što on lažnom izjavom o Banja Luci degradira nastavak iste rečenice o tome da Sarajevo „jeste oteralo“. Da li je, koga i kako Sarajevo „oteralo“ posebno je pitanje. Ono što je izvesno je da izjave poput Jankovićeve u kojoj se negiraju zločini nad nesrbima otežavaju da istina o Srbima, uključujući i onu o sarajevskim Srbima, bude na pravi način predstavljena, a zločini nad srpskim civilima u ovom gradu istraženi i procesuirani.
Autor je novinar agencije SENSE.
Peščanik.net, 24.12.2015.
Srodni linkovi:
Davor Beganović – Dva grada i egzil
Srđan Šušnica – Banjalučki grafiti
