Navršene tri decenije parlamentarizma Srbija dočekuje sa jednostranačkom skupštinom u kojoj poslanici vladajuće partije svakodnevno ritualno kliču svom vođi i prete odsutnoj opoziciji. Obeshrabrujuća slika nakon 30 godina od zvaničnog ulaska u višestranački sistem, a od kojih je prvih 10 utrošeno na obaranje sličnog autoritarnog režima. Na prve višestranačke izbore građani Srbije su izašli 9. decembra 1990. i to prvi put od 1945. godine (tako pišu mediji), dok su se u drugim republikama bivše SFRJ izbori održali iste godine, ali nekoliko meseci ranije. U tranziciju iz jednopartijskog sistema sa socijalističkom privredom u višestranački sa kapitalističkom, države tzv. realnog socijalizma krenule su još 1989. Proces je bio neumitan, te je u narednim godinama upoređivan sa odrastanjem i muškom emancipacijom iz porodičnog majčinskog okrilja – kao u nemačkom filmu Good bye Lenin iz 2003 – odnosno iz okrilja partije i socijalističke države tutora.
Za istovetnim analogijama se posezalo i u stručnim publikacijama. „Za jedan ljudski život navršenih 20 godina života znači da se iz sveta dečjeg i adolescentnog ulazi u svet zrelih i sposobnih da sami donose odluke“, stoji u predgovoru monografije Dve decenije višestranačja u Republici Srbiji iz 2011. godine. Odrastanje sprečavaju bivši revolucionari, utopisti, jednom rečju: mangupi sa levice. (Dok je odrastanje nešto sasvim prirodno i – čitaoci će se dosetiti – normalno. A normalizam je – pozivi na pristojnost i slično – često prva reakcija dobro vaspitanih građana na svakojake divlje neobičnosti kojima obiluje politički život u autoritarizmu.) Ovu političku mudrost pređašnje epohe bi valjalo dopuniti. Naročito u svetlu činjenice da je parlamentarizam zašao i u svoju četvrtu deceniju, stavljajući nas pred ružno lice desničarske građanske diktature, poznate i kao „zarobljena država“ ili „takmičarski autoritarizam“.
I baš zbog toga 1945. može biti sporna, s obzirom da su se i parlamentarizam, ali i podela vlasti, mnogo ranije našli na meti kralja Aleksandra Karađorđevića, i to državnim udarom 1929, a nakon toga i oktroisanim Septembarskim ustavom iz 1931. godine. Novom ustavnom dizajnu se pristupilo iz vizure – danas bi ocenili – populističke ideje da između kralja i naroda više ne može i ne sme biti posrednika. Novim ustavom je propisano da je Kraljevina Jugoslavija ustavna, ali ne i parlamentarna monarhija, a podela vlasti na zakonodavnu, izvršnu i sudsku je izvršena tako da je kralj imao najviše ovlašćenja u sve tri grane vlasti. Kraljev režim je odmah nakon donošenja ustava pristupio i formiranju državne političke stranke koja, pod različitim imenima, ostaje na vlasti do 1941. godine, pobeđujući svaki put na nameštenim izborima. U tom periodu se, uostalom, širom Evrope učvrstila čitava paleta desnih autoritarnih režima, od kojih su dva najdrastičnija primera fašizam u Italiji i nacizam u Nemačkoj. Ustav Republike Poljske iz 1935. je, recimo, predao svu vlast u ruke predsednika – generala Pilsudskog – propisujući da je on za sudbinu države odgovoran samo „pred bogom i istorijom“, što je značilo da nema nikakvu političku odgovornost.
Za 8 godina, tokom kojih je Vučićeva puzajuća lična vlast polako davila Srbiju, napisan je određen broj tekstova, od strane različitih autora, u kojima se Vučić upoređuje sa premijerom predratne Jugoslavije Milanom Stojadinovićem. Temu je zadao Vučić, svojim pohvalnim izjavama na račun Stojadinovića, ali i knjigom o njemu koju je pre tri godine poklonio premijerki Brnabić. U novije tekstove o Stojadinoviću spada i knjižica iz edicije Velike biografije časopisa Nedeljnik pod naslovom „Milan Stojadinović – Ekonomski reformator ili profašistički premijer“ (izašla je letos). Naslov asocira na nekadašnju marksističku temu, političku i istraživačku, o odnosu kapitalizma i fašizma, ali se autor takvom temom zapravo ne bavi. Osim konstatacije da je Stojadinović u svojoj političkoj karijeri bio „od svega… po malo“ (str. 12). Ne moramo se složiti sa političkom ocenom Kominterne da je fašizam „otvorena teroristička diktatura najreakcionarnijih, najšovinističkijih i najagresivnijih elemenata finansijskog kapitala“ – koja bi danas glasila ovako: Vučićev lični režim je prikrivena teroristička diktatura reakcionarnih, šovinističkih i agresivnih elemenata kapitala sa kapitalističke poluperiferije – ali se bar treba prisetiti činjenice da iako desni autoritarni režimi ne proizlaze nužno iz kapitalizma, oni nisu ni naročita smetnja njegovom funkcionisanju. A u pojedinim slučajevima postižu i uspeh (setimo se „španskog ekonomskog čuda“ za vreme frankističkog režima).
Vučić sve vreme ponavlja svoj kredo: ekonomski napredak bez demokratije. Odrastanje je stresno, ali i neminovno, tako da u svet odraslih možemo zakoračiti sa jednim novim saznanjem: između kapitalizma i predstavničke demokratije ne stoji uvek znak jednakosti. A politički fenomeni kao što su Tramp, Orban ili Vučić to prilično ubedljivo pokazuju.
Peščanik.net, 12.12.2020.
