Skoro 200 godina nakon smrti, Napoleon Bonaparta konačno je dobio najveću počast koja se u naše vrijeme može dati: vlastiti tematski park. Napoleonland – prestanite se smijati – je smislio bivši francuski ministar, i osmišljen je da parira Disneylandu odnosno njegovom impresivno zabavnom i totemskom kulturnom statusu. Kupovina! Jelo! Reaktiviranje bitke kod Austerlitza! Nije loša rehabilitacija za jednog od najvećih osvajača i megalomanijaka i prognanog imperatora.
Istinu govoreći, treba naučiti ozbiljnu lekciju iz činjenice da će Evropa uskoro imati Napoleonland, ali nikad na primjer, Hitlerworld (Hitlerov svijet). Nažalost, Anglo-Amerikanci su skloni usporediti nepovoljno prvog čovjeka Prvog francuskog carstva sa vođom njemačkog Trećeg Rajha.
“Zemlja koja još uvijek djelimično cijeni takvog čovjeka sigurno ima problem,” kaže britanski novinar Stephen Glover o Francuskoj i Bonaparti. “Vjerovatno bi bilo pogrešno izjednačavati Napoleona sa monstrumima 20 stoljeća kakav su Hitler i Staljin, ali on je bez dileme nova vrsta zastrašujućeg lidera” sa onim što Glover zove „destruktivna volja“.
Istoričar Victor Davis Hanson veoma je blisko uporedio njih dvojicu, povezujući noćnu moru širenja Napoleonovog kontinentalnog sistema i Treći Rajh, sa željom samoproglašenih evropskih ‘vizionara’ da ujedine europske narode pod jednim velikim – i nedemokratskim – sistemom, dobrovoljno ili ne. A Claude Ribbe, član francuske Komisije za ljudska prava, otišao je i dalje i čak okarakterisao Napoleona kao genocidnog.
Ali i pored toga što su obojica, Napoleon Bonaparta i Adolf Hitler, posjedovali hegemonističke ambicije ostavljajući za sobom ruševine, suprotnosti između njih dvojice su velike i od izuzetnog značaja za budućnost Evrope. Hitler, čovjek iz naroda i civil, tražio je da se Evropa apsorbuje u jednu političku stranku, a ne da proširi cartsvo. Bonaparta, profesionalni vojnik, rođen kao dio vlastele Đenove, širio je svoju vojsku diljem kontinenta u potrazi za političkim jedinstvom, a ne rasnim “životnim prostorom”.
Mi bismo dobro trebali razmisliti zašto se Evropa najviše približila takvom jedinstvu kao kada je bila Napoleonland. I dok se blijede političke ovlasti spremaju za vlastiti pogreb, njemačka ekonomska snaga još uvijek nije dostojan takmac ujedinjujućoj snazi istorijskih francuskih ideala i relativnog legitimiteta francuskog političkog liderstva.
Ipak, uticajni zapadni komentatori se čvrsto drže ideje da bi pravi Četvrti rajh njemačke učinkovitosti bio jedini način da se spasi Evropa. Pro-Njemačka predviđanja prevladavaju. U Evropi kako je zamišlja Niall Ferguson 2021. godine, u Ujedinjenim državama Evrope, koje će zamijeniti EU, dominira Njemačka iz bečkog sjedišta.
“Njemački zvaničnici razgovaraju uzbuđeno oko budućeg ugovora na Jalti, dijeljenju Istočne Europe ponovo na rusku i evropsku sferu uticaja,” piše Ferguson. Kritičari nazivaju Novu Evropu “Svetim njemačkim carstvom”. Dakle, ponovo “Deutschland über alles”, samo sada ekonomija caruje.
Ekonomski dogovori nedovoljni da se obnovi identitet EU
Istoričar Hanson, prognozira da će njemački nacionalni karakter garantovati njihovu buduću dominaciju. „Novi Njemački evropski poredak je jasan: ako želiš živjeti kao Njemci, moraš raditi i štedjeti kao Njemci,” kaže Hanson, i dodaje, “Uzmi ili ostavi”.
Perspektiva evropske njemačke budućnosti nije samo ostvarenje angloameričkog sna, već i utjeha Evropljanima da njihov sistem nije u potpunosti srušen. Ti čvrsti Njemci pokazuju da ako igrate po pravilima razboritosti, možete spriječiti finansijsku apokalipsu.
Ali to je opasno optimistički pogled, kako kaže Walter Russell Mead.
“Njemački politički establišment,” upozorava on, “izgleda da je voljan da uništi Evropu da bi izbjegao da kaže njemačkim glasačima kako su bili glupi. Njemački lideri čine sve što je moguće da prikriju ružnu istinu o greškama koje su njemačke bankarske i regulatorne ustanove napravile garantujući dug Club Med-a (Mediteranskog kluba zemalja), što je jednako uzrok evropskih muka, kao što su na primjer, i rasipni Grci.”
Skrivajući ove neprijatne činjenice pod tepih još više će se osnažiti laž da su samo ekonomska rješenja način za rješavnje dubokih političkih problema. On nas pogrešno navodi na vjerovanje da je Njemački režim koji su uspostavili saveznici nakon II svjetskog rata ima evropsku budućnost čvrsto u rukama. Nekoliko institucionalnih prepravki evropskog pakta ne može stvoriti legitimitet potreban da bi se Evropska kuća – ili njeno vodstvo – dovela ponovo u red.
U stvarnosti, trebaće mnogo više od ekonomskih dogovora da se obnovi politički identitet uništene EU. Kao što je Clifford Orwin ispravno primijetio u njegovom pesimističkom pogledu na budućnost EU: “Evropa ostaje nametljiva apstrakcija utjelovljena u jednu betonsku birokratiju. “
E tu dolaze Napoleon i Francuska. Orwin također primjećuje da Evropljani nemaju osjećaj za dijeljenje identiteta: “Ništa u njihovoj modernoj istoriji nije podržavalo uzdizanje njihove političke odanosti na evropski nivo.” Ali Bonaparta je predložio a mnogi prihvatili, čak i nakon njegovog pada, upravo takvo dizanje političke odanosti na kontinentalni nivo.
Čak i nakon njegovog pada, Njemci su odlučili da ne odbace Napoleonov kod koji je on ostavio za sobom. Samo prošle godine Poljaci su podigli komemoratvni spomenik Bonaparti u Varšavi, što nas podsjeća, zajedno sa još jednom statuom koja još stoji u dvorištu Milanske gradske umjetničke galerije Palata Brera – na imperatorovo neupitno trajanje. Njegova osvajanja su bila i prošla, ali Bonapartina sposobnost da fokusira eksplozivnu popularnu silu koju je oslobodila Francuska revolucija i predstavi to kao nešto istinsko evropsko je ostavila neizbrisiv trag.
Francusko carstvo palo je ne zato što su evropski narodi ustali protiv njega, već zato što je Naopoleon odlučio da maršira na Moskvu, umjesto da omogući novo evropsko jedinstvo da se učvrsti. On se kockao a kontinent izgubio. I sada, kada jedna duga vrsta kocke čini da Evropljani strahuju da će sve, opet, biti izgubljeno, važnost zajedničkih vrijednosti opet raste.
Kolektivno sjećanje tvrdoglavo opstaje
Danas, ako Evropljani žele naći konkretnu podršku za vrijednosti koje ih ujedinjuju, to je ili Francuska ili propast. Uobičajena alternativa, Britanija, povlači se iz evropske politike – redukujući svoj vojni profil i prebacujući teret na Francusku u tom procesu. Sa druge strane i liberalni intervencionisti, kao što je američki predsjednik Barak Obama i kao i oprezni konzervativci koji postaju uticajniji na desnici su spremni da odlučno pomjere američko vojno težište daleko od Evrope. Ograničena vojna intervencija SAD na Kosovu bila je kontroverzna i to kada su američke snage i svjetska dominacija bili neupitni. Danas više niko nema stomaka za dublje ili teže intervencije koje bi mogle biti potrebne u bilo kojoj evropskoj zemlji gdje bi nezadovoljstvo protiv oštrih mjera štednje izmaklo kontroli.
Razočarenja u intervencije koje promovišu demokratiju dovela je mnoge Amerikance do toga da prihvate poglede koji se obično povezuju sa vanjskopolitičkim realizmom, što znači da se rijetko primjenjuje oslanjanje na klasičnu silu. Pojam mekane moći (soft power), međutim, ostaje relevantan u Evropi, gdje mnogi tragaju za političkim autoritetom sposobnim da podrži oružanu silu s nečim mnogo efikasnijim od ohrabrivanja realpolitikom. Ako se nemiri prošire kontinentom, hoće li Europljani tražiti spas u njemačkoj istoriji, njemačkim idealima i njemačkim herojima? Nein. Svako njemačko polaganje prava na evropsko vođstvo putem mekane moći nije samo prerano – ono je i suviše providno. To se vjerojatno neće promijeniti godinama. Kako su i Hitler i Bonaparta pokazali posthumno, kolektivno sjećanje tvrdoglavo opstaje.
Francuska nastojanja za vodećom ulogom po pitanju evropske meke moći su, u kontrastu sa njemačkim, kristalno jasna i duboko prepletena. U vrijeme kad su vijekovima stare monarhije i feudalni aristokrati vladali kontinentom, moto Francuske revolucije bio je zastrašujući ratni poklič. Danas bi ga bilo bolje objasniti kao zdrav razum evropskog naroda. Umjesto vojne apstrakcije, to je skup miroljubivih načela Evropljana koji uglavnom žive u stvarnom životu (posebno u odnosu na svoje susjede). Evropa je danas proizvod francuskog političkog uvjerenja više nego onih iz bilo koje druge nacije. U Evropi nema bližeg srodnika Američkom „Mi narod “(„We the People”) od „Sloboda, jednakost, bratstvo“ (“Liberté, égalité, fraternité”), fraze koja obuhvaća francuski stav ne samo prema Francuskoj, već prema Evropi i svijetu.
Francuska jedinstveno održava taj duboki rezervoar meke sile koristeći ponekad na kratko stvarnu silu. To je jedina nuklearna sila istočno od Britanije i zapadno od Rusije. Imaju više nosača aviona od Britanije, koja radi na tome da redizajnira svoj kako bi oponašao francuski. Takođe su spremni za brze intervencije u inostranstvu, kao u Obali Slonavače, ili da predvode međunarodne vojne operacije, kao što je to bilo u Libiji. Jedna unutrašnja analiza francuske vojne policije je rezultirala reintegraciji NATO -a, sa jedne strane, i velikoj strategiji posvećenoj „slobodi akcije“ sa druge strane. Danas je Pariz mnogo više fokusiran na kontinent i mnogo prisutniji u suočavanju sa globalnim prijetnjama. Namjerno ili ne, ta strategija okrenuta prema ne-izolacionističkom eurocentrizmu odražava rastući autoritet Francuske kao svjetske sile.
Evropska neizvjesna slabost čini potpuno jasnim da se jedinstvo mora naći ne u apstraktnoj birokratiji, već u pojedinačnom vođstvu ljudi od krvi i mesa. Kada su alternative francuskom vođstvu ili čovjek od nigdje kojeg šalju iz Brisela ili računovođe iz Berlina, da li francuski ponos – relativno više velikodušan, moćan, i legitiman – izgleda tako pretjeran?
Ako Evropljani na to pitanje odgovore ozbiljno, možda bi mogli biti inspirisani da od Napoleonovog nasljeđa naprave više od obične zabave za turiste.
James Poulos, Foreign Policy, 05.03.2012.
Prevela Biljana Jovićević
Radio Slobodna Evropa, 13.03.2012.
Peščanik.net, 13.03.2012.
