Neprijatelji Evrope su postali financijski spekulanti
Što se događa s Evropom? Čini se da proživljava čudnu metamorfozu. Kad čitam vijesti, umjesto o Evropi ili čak Evropskoj uniji, sve češće se piše o području evra.
Gdje su sada sve one stare rasprave o granicama Evrope? Izgledale su vječne, vukle su se od davnih vremena kad su stari Grci počeli govoriti o „Evropi“. Za antičke Grke granice su ocrtavale vode i Evropa je za njih najčešće sezala do rijeke Tanais, današnjeg Dona, i Meotske močvare, koja je sada Azovsko more na izdisaju. Renesansni humanisti su granice prepoznavali u planinama i planinskim lancima i za neke od njih Evropu je omeđivao Kavkaz. Zatim su geografiju počele sve više istiskivati predstave i bludnje o vjeri, kulturi i civilizaciji, upletene u sve moguće političke refleksije i projekte.
Vojvoda Sully, desna ruka francuskog kralja Henrika IV (onoga koji je za Pariz platio bogoslužje), u lijepom je sintetičkom sudu zapisao da Evropa završava tamo na istoku, gdje nepravovjerni kršćani dolaze u dodir s Turcima i Tatarima, premda samo tako da se protiv njih bore. To, naime, te ljude u toj mjeri kontaminira, da su Evropi kulturno strani i moraju zato ostati izvan evropske unije koju je zamislio. Kad je Winston Churchill na kraju Drugog svjetskog rata promovirao ideju udružene Evrope, sebe i svoje istomišljenike proglasio je Sullyjevim nasljednicima. Zatim se neko vrijeme činilo da je granica gvozdena zavjesa, protiv čega su protestirali disidentski intelektualci koje je sudbina postavila na pogrešnu stranu linije razdvajanja i to su osjećali kao nepravdu, jer su bili uvjereni da se hladnoratovska granica razdvajanja nije obazirala na kulturne ili civilizacijske krugove i kruto ih je sprječavala. Plemenitija kulturalna granica tekla je tako da je Evropa sezala na istoku do Rusije i na jugu i jugoistoku do Balkana.
Svu smo tu prtljagu vukli sa sobom kad je, nakon fotogeničnog pada Berlinskog zida i jedva kakvoj kameri dopadljivog rezanja bodljikave žice što je krasila zapadne državne granice Čehoslovačke i Mađarske i naprijed prema jugu, nastala Evropska unija i bacila se u tzv. proces širenja. Tada se govorilo o evropskoj ideji, evropskom kulturnom nasljeđu i evropskim vrijednostima, koji su se u politički jezik prevodili kao demokracija, ljudska prava i slobode, tolerancija, pluralizam i slično, a u političko-ekonomski kao slobodno tržište koje je koegzistiralo sa socijalnom državom. Sve je to ovaploćavala Evropska unija. Evropa je postojala tamo gdje je bila Evropska unija i nastajala je tamo gdje su nastojali zadovoljiti svim zahtjevima i mjerilima što ih je ta unija postavljala državama koje su se htjele pridružiti.
Najljepši dani Evropske unije počeli su prolaziti kad se njezina ekspanzija počela malo previše neposredno prekrivati sa širenjem Nato saveza. Slovenija je dala lijep primjer kad je skočila – ili se spotakla i pala? – u oba saveza odjednom. No te dvije organizacije nisu bile i nisu tako kompatibilne kako bi neki željeli vjerovati ili, radije, kako bi željeli da se vjeruje. Nije riječ o tome da imaju različite rukovodeće odnosno komandne strukture, gdje svaka slijedi svoj cilj, i da je vrhovna komandna struktura jedne od njih neevropska. Već je to dovoljan problem. Riječ je i o tome da je, metaforički rečeno, Nato, koji je napredovao brže od Evropske unije, počeo sakupljati ostatke pale željezne zavjese i postavljati ih oko Rusije malo dalje od atlantske obale.
Učinci na unutrašnji politički život Evrope bili su rasturajući. Rasturene evropske sile povezala je u dva bloka Busheva vlada. Tim pod-rasturanjem dobili smo „staru i novu Evropu“. No izgubili smo evropsku vanjsku politiku. S njom je Evropa izgubila jasno mjesto u globalnom svijetu. Kad masovno suprotstavljanje učestvovanju u ratu protiv Iraka nije ništa doseglo, pokazalo se da oni koji zauzimaju vodeće položaje u vladajućim nacionalnim i nadnacionalnim institucijama ujedinjene Evrope nisu odgovorni javnosti i biračima. Zatim su na izabranim zatvorskim lokacijama u toj Evropi, uz lokalnu i regionalnu pomoć, počeli mučiti zarobljenike američke vojske i obavještajne službe. Sasule su se evropske vrednote.
Kad su u najosjetljiviju tačku pogođene takozvane evropske vrednote, kad je bila diskreditirana evropska politika i izgubljena vanjska politika Evropske unije, ostao je evro. I sada je i on uzdrman. Tu i tamo se učini da neće preživjeti. I ako se to dogodi, naša će Evropska unija imati prilično kratak život. Vjerojatno će taj brod koji tone, kako karikaturisti po cijelom svijetu sve češće ilustriraju Evropsku uniju, nekako zakrpiti. Ali što onda? Ne ulijeva hrabrost činjenica da je udio korumpiranih i nesposobnih političara bez ideje, vizije i hrabrosti među onima koji vode Evropu toliko velik. Pitanje je kako će na činjenicu da je kako nacionalna tako i nadnacionalna vlast s gledišta javnog i općeg dobra sve više disfunkcionalna i kontraproduktivna, i sve više pri tome izmiče njihovu utjecaju i nadzoru, odgovoriti državljani. Pitanje je za kakve će odgovore osim demoralizacije i pasivizacije ili netolerantnosti i nasilja biti sposobni.
No ironija je da je od velikog evropskog projekta ujedinjavanja sada ostao prosto rečeno samo novac i da i on gubi vrijednost i možda budućnost. Tamo na početku ujedinjavanja govorili su barem o uglju i čeliku, zatim čak o ekonomiji. Sada se govori o novcu. Središnji problem Evropske unije postao je fiskalni problem. Ideja Evrope? Ko se još sjeća kako su se rasplamsavale strasti kad su se prepirali da li će kršćanstvo naći mjesto u evropskom ustavu ili neće?
Evropska politika sada stoji i pada na financijskoj politici, neprijatelji Evrope su postali financijski spekulanti. Istinski problem je u tome da Evropska unija nije izgradila političku strukturu koja bi omogućavala vođenje evropske fiskalne i, šire, financijske politike. Imamo evropsku banku, ali nemamo evropsku državu. Imamo ”područje evra”, koje je prema dolje politički konfliktno, a prema gore politički prazno i koje je privuklo pažnju globalne financijske policije. Ne želim sugerirati da bi evropska država bila nešto dobro. Želim samo reći da su Evropljani zakuhali problem za čije rješavanje nemaju ni autoriteta ni moći, ni okvira ni instrumenata.
Dnevnik.si, 22.5.2010.
Preveo sa slovenačkog Mario Kopić
Peščanik.net, 22.05.2010.
