Predstavnici Demokratskog fronta iz Crne Gore, Andrija Mandić i Milan Knežević, sreli su se nakon povratka iz Rusije sa srpskim patrijarhom Porfirijem u Beogradu. Iz saopštenja DF-a saznajemo da je susret sa patrijarhom protekao u srdačnom i bratskom razgovoru, u toku kojeg su ovi političari dobili blagoslov patrijarha da u novoj crnogorskoj vladi brane interese SPC-a ali i „vjerujućeg naroda Crne Gore“. Međutim, ova vest nije objavljena i na zvaničnom sajtu SPC. Od kada je DPS na dnevni red crnogorske politike postavio pitanje crkvene imovine, a naročito nakon što je izgubio izbore prošle godine – politički legitimitet se stiče na osnovu bliskosti sa episkopima i patrijarhom SPC-a. Naročito u redovima dela vladajuće većine. Stoga se proteklih dana i crnogorski premijer Zdravko Krivokapić susreo sa pojedinim episkopima.
Krivokapić je prvo u Nikšiću posetio novog episkopa budimljansko-nikšićkog Metodija. Episkop je izrazio zahvalnost premijeru zbog izmena Zakona o slobodi veroispovesti i rekao kako se nada će ubrzo biti usvojen i Temeljni ugovor između Crne Gore i SPC-a. Metodije je takođe rekao da se neće baviti politikom, s obzirom da je Crkvi važno „da u Crnoj Gori svi narodi, pa i naši vjernici, uživaju prava i slobode koji su garantovni i Ustavom i evropskim konvencijama o ljudskim pravima“. Dalje ovako: „Vrlo sam zadovoljan što o tome gotovo identično razmišljate i Vi kao premijer“ (kurziv – V.V.) rekao je episkop Metodije dajući crkveno-politički legitimitet premijeru Krivokapiću. Preko potreban u rešavanju odnosa između države i crkve, otkad je patrijarh Porfirije – da tako kažem – oduzeo „blagodat Božiju“ Vladi Crne Gore posle usvajanja Rezolucije o Srebrenici. U istom duhu je protekao i susret premijera sa episkopima Dimitrijem zahumsko-hercegovačkim i Atanasijem mileševskim. Pominjali su se Temeljni ugovor, vladavina prava, ustavnost i zakonitost.
Pojedinačni susreti sa episkopima su od sada neophodni, pošto je na majskom Saboru SPC-a ukinut Episkopski savet Crne Gore, u čije ime je obično istupao pokojni mitropolit Amfilohije. Tako da se Krivokapić zapravo sreo sa episkopima čije su eparhije – pored Mitropolije crnogorsko-primorske – nekada ulazile u sastav ovog crkvenog tela.
Vidimo da su crnogorski politički akteri bliski SPC-u zauzeli dve suprotne strane. Crnogorski premijer je na pozicijama crkveno-političkog legalizma, dok su lideri DF-a na poziciji crkvenog populizma – budući da su predstavnici „vjerujućeg naroda“. Crkveni populizam DF-a je u službi nezadovoljstva ove političke formacije položajem u okviru vladajuće većine, ali ima ograničen javni domet, pošto se ni episkopat neće odreći prava na predstavljanje pravoslavnog naroda. „Naših vjernika“, kao što reče episkop Metodije, a što takođe može značiti i „vernici su naši“. U tom je smislu politički jezik DF-a – na ovom pitanju – manjkav i bez mogućnosti dublje eksploatacije.
Podeljenost u jeziku javnog nastupa videla se još kod mitropolita Amfilohija. I to se može pokazati na primeru Zakona o slobodi veroispovesti i ulaska Crne Gore u NATO. Naime, prilikom jednog od susreta mitropolita sa nemačkim ambasadorom u Podgorici, februara 2012, Amfilohije je izneo rezerve u vezi sa ulaskom zemlje u NATO pakt i podsetio ambasadora na to da je ova alijansa nepravedno bombardovala Srbiju i Crnu Goru (tada SRJ) i Republiku Srpsku. Međutim, ako se već mora u NATO, onda je Amfilohije izrazio nadu da će članstvo pomoći da se „ojača vladavina prava i da verbalno proklamovana sekularnost države dobije svoje pravo značenje, dozvoljavajući svim crkvama i verskim zajednicama… samostalno uređivanje unutrašnjih odnosa i ustrojstva, čime bi se prekinuli neprilični pritisci pojedinih državnih adresa… prema Pravoslavnoj crkvi“. Crnogorski mitropolit je negativne izjave o NATO davao i nakon 2017, kada je Crna Gora postala član tog vojnog saveza: „NATO je nastavak austrougarske okupacije“ (2016); „NATO agresija (je) nalik onoj nacističkoj iz 1941“. (2019), itd. Ali u jeku litija, januara 2020. ponovo o sekularizmu. Pitanje novinara je glasilo koji je za vas dobar odnos nacije i Crkve, na šta je Amfilohije odgovorio: „Upravo ova sekularnost… To je model koji je u biću Crkve, a koji istovremeno odgovara i građanskoj demokratiji, na koju se sve vlasti ovog svijeta pozivaju“. Naravno, mitropolit se pozivao na demokratiju i sekularizam jer su mu to bili dosta dobri argumenti u sudaru sa DPS-om, i tu je imao priliku da, ako ne baš osvesti, a ono da bar oseti tenziju između realnih interesa, načina njihovog postizanja i ideološke zadrtosti.
Očigledan je rascep između, sa jedne strane, realnih crkvenih interesa (koji se na duže staze mogu stabilno ostvariti u okviru pravne države uz poštovanje principa sekularizma) i srpske nacionalne ideologije, sa druge strane, fokusirane na odbranu neodbranjive Miloševićeve politike. Sa velikim delom javne i političke scene – diljem srpskog sveta – mitropolit Amfilohije je delio nesposobnost za kritičku procenu glavnog uzročnika srpskog političkog beznađa i moralnog sunovrata. NATO je navodno imerijalistička i nacistička organizacija, samo zato što je vojno stao nasuprot Miloševiću. NATO imperijalizam i nacizam mitropolita Amfilohija, uostalom, nisu iskusile pravoslavne zemlje kao Rumunija, Bugarska ili Grčka (gde se mitropolit u mladosti školovao). Sve tri su članice pakta. Takođe, nacisti ne garantuju vladavinu prava i odvojenost crkve od države, a upravo su to bila očekivanja mitropolita od članstva Crne Gore u NATO-u. Ali, sasvim je moguće, i njegovi zahtevi kao episkopa i crkvenog upravitelja u susretu sa zapadnim zvaničnicima. Drugim rečima, Amfilohije je grčevito tražio garancije za SPC u okviru strateške prozapadne politike Crne Gore.
Ono što je u javnom delovanju mitropolita bilo spojeno, nakon njegove smrti se razdvojilo. Lideri DF-a su nastavili sa pravoslavnim populizmom i srbovanjem, dok je crnogorski premijer Krivokapić zadržao formalniji pristup.
Sastankom sa Kneževićem i Mandićem, patrijarh Porfirije i dalje izlazi u susret Vučićevom uticaju na politiku Crne Gore, proglašavajući ih braniteljima interesa SPC-a i vernog naroda. Međutim, ništa slično se nije desilo na Kosovu; tamo Porfirije nije delegirao crkveno-političke nadležnosti, iako je odnos kosovskih vlasti prema imovini SPC-a – na primer prema manastiru Dečani – na nezavidnom nivou.
Ako bi situacija u Crnoj Gori potrajala i vremenom podrazumevala garanciju prava SPC-a uz manjak srpsko-zavetne ideologije, nastale u kontekstu Miloševićeve politike, bila bi to onda šansa i za nas u Srbiji. Kod nas je autoritarna vlast nastala i održava se pretežno zbog nerešene spoljnopolitičke orijentacije zemlje, zasnovane na resantimanima iz Miloševićevog vremena. Ali, kada su ta pitanja jednom rešena, može se krenuti polako napred, kao u Crnoj Gori. Dugotrajna politička rešenja ne donosi jedan čovek već vladavina prava i demokratija, na koju se sve vlasti pozivaju, kao što kaza pokojni mitropolit, dodajem – osim vlasti Aleksandra Vučića i slične mu kompanije u Evropi.
Peščanik.net, 07.07.2021.
ČIJA JE CRNA GORA