Biološki fakultet nastavlja akciju obeležavanja 200 godina od rođenja Čarlsa Darvina i 150 godina od štampanja njegove knjige „Postanak vrsta“. U saradnji sa Muzejom nauke i tehnike, organizovana je izložba „Evolucija i Darvin“ koja će biti otvorena u Noći muzeja 16. maja u 18h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2). Tokom mesec dana, od 18. maja do 15. juna, u istom prostoru i izložbenoj postavci, svakodnevno će se održavati naučno-popularna predavanja.

Kroz serijal predavanja „Gledati život Darvinovim očima“ pokazaćemo koliko je teorija evolucije uticala na naš svakodnevni život, na sve oblasti nauke, ali i društvene i sociološke teorije. Naši predavači su eminentne ličnosti iz naučnog i kulturnog života grada, kao i mladi ljudi uključeni u različite naučne projekte. Smatramo da je Darvin dobar povod za društvenu promociju i popularizaciju čitave nauke, njene metodologije i saznanja u oblastima biologije, medicine, filozofije, istorije, arheologije, antropologije, psihologije, sociologije, lingvistike, ekonomije, politike, itd.


Predavanja u četvrtoj nedelji (08. jun – 13. jun, 2009)


Ponedeljak, 08. jun u 18h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

INFEKCIJA, EVOLUCIJA, IMUNOST

dr Đorđe Miljković,Institut za biološka istraživanja „Siniša Stanković“

Koevolucija čoveka i virusa je od izuzetnog značaja za razumevanje različitih patoloških i fizioloških procesa u ljudskom organizmu. Osim značaja koji ima uticaj virusa na čoveka kao jedinku, izuzetno je zanimljiv i bitan uticaj koji su virusi imali i imaju na evoluciju ljudi, kao i na razvoj ljudskog društva. U ovom predavanju biće predstavljen dinamičan odnos koji je uspostavljen između virusa i ljudi, a koji se može posmatrati na različitim nivoima (uključujući molekulski, ćelijski, nivo organizma, populacije) i koji se samim tim proučava u okviru različitih oblasti biologije i biomedicine, uključujući molekularnu biologiju, biohemiju, imunologiju, medicinu, ekologiju i evoluciju.


Utorak, 09. jun u 18h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

KOGNITIVNA OGRANIČENJA I JEZIČKE STRUKTURE

prof. dr Aleksandar Kostić, Filozofski fakultet Univerziteta u Beogradu


Sreda, 10. jun u 18h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

INVAZIJA RIBA

prof. dr Predrag Simonović, Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Poslednji podaci (JDS 2, 2007.) o ihtiofauni  Dunava i pritoka, Save, Tise i Velike Morave, govore da u u većini staništa u njima unete vrste čine od 20 – 50% svih vrsta riba tog staništa, dok u Savi abundanca babuške na većini istraživanih lokalita prelazi 50% vrsta u staništu. Ovo ukazuje na pojačan priliv stranih vrsta u deo Dunava u Srbiji i njegove pritoke, posebno Savu. Razlozi unosa novih vrsta iz drugih područja vezani su uglavnom za globalizaciju svetske ekonomije. Pojava novih, unetih vrsta u područjima gde ih dotle nije bilo – prijemnim ili recipijentnim područjima ima jaku ekonomsku, a u vezi sa njom često i socijalnu dimenziju, pored one koja se odnosi na posledice po ekosistem. Učestala pojava novih vrsta biljaka i životinja i potencijalni ili stvarni problemi koje ta pojava može prouzrokovati u ekosistemima recipijentnih područja, po pravilu u delovima razvijenog dela sveta, gde su nativni ekosistemi ionako već narušeni dugotrajnim uticajem čoveka i njegove ekonomije u raznim vidovima njenog delovanja, zadnjih dvadesetak godina podstakli su pojavu i razvoj nove discipline biologije nazvane  invazivnom biologijom. Najdirektniji unos stranih vrsta riba vrši akvakultura. Danas se intenzivno radi na unosu biljojede tilapije (Oreochromis, Tilapia, Sarotherodon, afrički cihlid) i afričkog soma-šetača (Clarias gariepinus, pordica Clariidae) u našu akvakulturu, pre svega u termalne vode. Poseban vid uticaja unetih vrsta riba, posebno onih iz akvakulture, namerno unetih, ogleda se u unosu i novih, dotle nepoznatih agensa bolesti riba i drugih ektobionta iz dalekih područja. Vremenom, primećeno je da nemaju sve unete vrste riba isti uticaj na recipijentne ekosisteme i vrste riba u njima i pored toga što su se potpuno naturalizovale tamo gde su dospele. Invazivna biologija je počela da utvrđuje svoju imensku odrednicu i da u okviru unetih vrsta posebnu pažnju obraća na invazivne vrste, koje su pokazivale izrazitu ekspanzivnost u pogledu brojnosti, disperzivnost u pogledu širenja u nove delove recipijentnog područja i kompetitivnost po svojstvima koja su posedovale. Neinvazivne vrste riba su ostajale samo u ograničenim delovima recipijentnih područja, samo u staništima koja su im bila pogodna. Brzo je shvaćeno da invazivnost zavisi od bioloških odlika date vrste, strukture staništa u ekosistemima recipijentnog područja i narušenosti stanja staništa i recipijentnog ekosistema. Ipak, u novije vreme, u razvijenim i uređenim državama razvijaju se postupci kojima se nastoji da se utvrdi rizik od invazivnosti vrste koja je stvarno uneta ili potencijalno može biti uneta (“risk assessment protocols”) i opasnost od unosa strane vrste po domaće vrste (“hazard identification”). Protokoli koji su primenjeni u Engleskoj primenjeni su i kod nas za unete vrste u Dunavu i pritokama u Srbiji. Poređenjem invazivnog potencijala i rizika od invazivnosti za pojedine strane vrste koje žive kod nas sa drugim područjima, interesantno je da iste ili vrlo blisko srodne vrste imaju dosta različita  invazivna svojstva.  Sticanjem određenih saznanja o invazivnosti stvorio se okvir za početak utvrđivanja mera za kontrolu unosa stranih i širenja već unetih, a invazivnih vrsta. Otvorena pitanja su: pitanje koncepta: “Kakav će ubuduće biti odnos prema stranim vrstama (riba)?”; pitanje upravljanja: “U kojoj meri je moguće kontrolisati i sprečiti unos stranih vrsta (riba)?” i pitanje finansiranja: “Koji su izvori i ko su subjekti naknade ili ublažavanja socio-ekonomskih efekata proisteklih iz unosa stranih vrsta (riba)?


Četvrtak, 11. jun u 17h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

KAKO JE NASTAO ŽIVOT?

prof. dr Vesna Niketić, Hemijski fakultet Univerziteta u Beogradu

Poznato je da Darvin u svojim delima nije razmatrao nastanak života. Međutim, u savremenoj nauci je opšte prihvaćeno da je biološka evolucija koja teče od pojave poslednjeg univerzalnog zajedničkog pretka („last universal common ancestor“ – LUCA) produžena evolucija molekula koja je zasnovana na principima Darwinijanske evolucije, a Darwinova razmišljanja o nastanku života izneta u privatnom pismu prijatelju su potpuno u skladu sa savremenim shvatanjem da su procesi prebiotičke organske sinteze prethodili nastanku života.

Svi oblici života koji postoje ili su (na osnovu geoloških dokaza) postojali na Zemlji zasnivaju se na jedinstvenom odnosu DNK i proteina, gde je DNK potrebna za sintezu proteina, a proteini su potrebni za sintezu DNK! Polazeći od niza činjenica koje pokazuju da molekuli RNK mogu da objedine obe funkcije, zaključuje se da su živim sistemima zasnovanim na proteinima i DNK  prethodili prostiji sistemi zasnovani na RNK u kojima su RNK molekuli katalizovali svoju replikaciju. Ovaj period u evoluciji živog sveta naziva se i „RNK svet“. Polazeći od RNK sveta, formulisani su prosti biohemijski modeli sistema koji su podložni replikaciji, reprodukciji i evoluciji koji se mogu eksperimentalno testirati, a može se u principu objasniti i kasnija evolucija koja je dovela do pojave molekula specijalizovanih za čuvanje informacije (DNK) i za strukturnu i funkcionalnu aktivnost (proteini). Kako je RNK svet evoluirao iz molekula nastalih prebiotičkom organskom sintezom i kako je dalje evoluirao u svet moderne biohemije koja se javila u vreme LUCA preostaje da se objasni.


Četvrtak, 11. jun u 18h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

Aleksandra Patenković, Institut za biološka istraživanja „Siniša Stanković“

U Darvinovo doba, pre samo 150 do 200 godina, naučna javnost je verovala u nepromenjivost bioloških vrsta i u mešano nasleđivanje stečenih osobina preko nekih partikula ili telesnih tečnosti. Ono što nam se danas čini tako jednostavno i logično, u ono vreme je bilo neprihvatljivo. Darvin je svojim stavom o varijabilnosti živih sistema uzdrmao javnost tog doba i do danas snažno utiče na naučnu misao. Ali Darvin nije mogao, niti se time bavio, da na nedvosmislen način pokaže da je individualna različitost nasledna. A da bi prirodna selekcija fukcionisala bilo je potreban neki, tada još neotkriveni mehanizam nasleđivanja. I baš u to vreme, u tihom kutku manastira, Gregor Mendel je pripremao rešenje koje će tek 30tih godina XX veka biti prihvaćeno. I od tada, genetika punom parom nudi rešenja za misterije: od toga kako smo napravili jedni druge, kako smo tako slični a dovoljno različiti, šta je u osnovi nasleđivanja, i da li su amebe, voćne mušice i majmuni naši rođaci.


Petak, 12. jun u 17h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

KUM DARVIN

doc. dr Dragana Miličić, mr Tamara Karan-Žnidaršič, Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu

Čarls Darvin je široko prepoznat kao jedan od najuticajnijih prirodnjaka, naučnika i pisaca svoga doba. On je verovatno više nego iko drugi u poslednja dva veka uticao na našu sliku sveta, prirode i čoveka. Osim što se bavio mehanizmima selekcije i nasleđivanja i poreklom čoveka, manje je poznato da je proučavao različite pojave kod biljaka i životinja. Iako to nije česta pojava kada se radi o najvećim umovima, važnost Darvinovog dela su još za njegovog života prepoznale kolege širom sveta. Primljen je u Kraljevsko društvo i u Francusku akademiju nauka. Počast mu je odata i time što je veliki broj biljaka i životinja otkrivenih u to doba poneo njegovo ime. Osim toga, u svakodnevnom govoru se za veliki broj vrsta koristi ime čarlsa Darvina (najpoznatiji primer su Darvinove zebe). U novije vreme, kao rezultat veštačke selekcije i hibridizacije (problematike kojom se Darvin upravo bavio u svojim delima), veliki broj hortikulturnih biljaka nosi njegovo ime. Spisak sadrži preko deset vrsta lala i jednu vrstu ljiljana. A čast da ponesu ime nekog prelepog cveta zaslužili su čak i Darvinovi potomci: jedna ruža iz Engleske i jedna perunika nose imena njegovih sinova, Horacija i Džordža Darvina.


Petak, 12. jun u 18h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

NASTANAK, RADIJACIJA I IZUMIRANJE DINOSAURUSA

doc. dr Ljiljana Tomović, Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu


Subota, 13. jun u 16h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

DARVIN U LABORATORIJI

Zorana Kurbalija, Institut za biološka istraživanja „Siniša Stanković“

Izuzetna raznovrsnost živog sveta je najvećim delom rezultat postojanja genetičke raznovrsnosti, pa se tako istovremeno prisustvo različitih vidova genetičkog polimorfizma u populacijama smatra pravilom, a ne izuzetkom. Darvin je verovao da je varijabilnost tj. raznovrsnost osnovna realnost živih sisema. On ju je opažao na morfološkom nivou između vrsta, populacija, jedinki itd… Danas, ranije opažanu raznovrsnost mozemo da  kvantifikujemo u laboratorijama i to na različitim nivioma (hromozomskom,molekularnom itd.). Saznajte kako smo Darvinove ideje o evolutivnom značaju raznovrsnosti živog sveta pretočili u rezultate i dokaze…


Subota, 13. jun u 17hu Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

SEKSUALNA SELEKCIJA

Mirko Đorđević, Biološki fakultet Univerziteta u Beogradu

– PRVO MESTO NA  MEĐUNARODNOM TAKMIČENJU LABORATORIJA SLAVNIH (FameLab) 2009. godine


Subota, 13. jun u 18h u Galeriji nauke i tehnike SANU (Đure Jakšića 2)

prof. dr Jelka Crnobrnja Isailović, PMF Univerzitet u Nišu i Institut za biološka istraživanja “Siniša Stanković”

Čarls Darvin je osuđivan od strane fundamentalista svih fela kao odgovoran za niz užasnih pojava i događaja počinjenih od strane ljudi koji su navodili da su inspirisani njegovim učenjem o biološkoj evoluciji. Na žalost, Čarls Darvin nije među nama već preko sto godina i ne može da se brani od kleveta niti da opovrgava pogrešna tumačenja svojih tekstova. Danas, dvesta godina nakon njegovog rođenja, kada nauka iznova i iznova potvrđuje istinitost Darvinove teorije biološke evolucije, treba reći i to da je on bio veliki humanista. Potekao iz slobodoumne i obrazovane porodice, nije mogao niti hteo da prihvati koncepciju po kojoj se ljudi dele na više i niže rase i bio je duboko zgađen pojavom savremenog robovlasništva i monstruoznom propagandom da robovi i njihovi gospodari pripadaju različitim vrstama. Pažljivo čitanje Darvinovih dokumenata i prepiski ukazuje da je njegova motivacija da odgonetne evolucionu istoriju živog sveta na planeti Zemlji bila duboko humane prirode, inspirisana njegovom užasnutošću surovim postupanjem jednog dela čovečanstva prema drugom i željom da ispita i potvrdi svoje duboko ubeđenje da svi ljudi predstavljaju jednu biološku vrstu i da smo svi potekli od istog zajedničkog pretka. Čarls Darvin je svojim životom, delom i angažovanjem u humanitarnom radu, što obuhvata i njegovu borbu protiv ropstva, pokazao da su čvrsti etički principi nešto što je prirodno i sadržano u našoj evolucionoj istoriji, dok jednostrana i pogrešna tumačenja njegovih kritičara samo potvrđuju neprofesionalizam u mnogim segmentima njihovog ponašanja i delovanja.

Peščanik.net, 08.06.2009.

Srodni linkovi:

Gledati život Darvinovim očima 1

Gledati život Darvinovim očima 2

Gledati život Darvinovim očima 3


PODRŽITE PEŠČANIK
The following two tabs change content below.

Biljana Stojković

Biljana Stojković, rođena 6. oktobra 1972. u Beogradu, profesorka na Katedri za genetiku i evoluciju Biološkog fakulteta u Beogradu. Magistrirala je i doktorirala na istom fakultetu. Od 1996. učestvuje u naučnim projektima u oblasti evolucione biologije. Autorka je većeg broja publikacija u vodećim međunarodnim naučnim časopisima, kao i poglavlja i knjiga iz oblasti evolucione biologije. Objavila je knjige „Darvinijana: vodič kroz evolucionu biologiju” (2009) i „Od molekula do organizma: molekularna i fenotipska evolucija” (2012). Religiju i misticizam svake vrste smatra najvećim preprekama za razvijanje inteligencije, kritike autoriteta i humanog i slobodnog društva. Svetliju budućnost vidi u sekularnom humanizmu, u čemu posebno važnu ulogu imaju popularizacija nauke, borba protiv klerikalizacije, ksenofobije i nacionalizma. Izvori najveće ljubavi, inspiracije i istrajavanja u Srbiji su joj suprug Oliver i sin Paja.

Latest posts by Biljana Stojković (see all)

Author: Biljana Stojković

Biljana Stojković, rođena 6. oktobra 1972. u Beogradu, profesorka na Katedri za genetiku i evoluciju Biološkog fakulteta u Beogradu. Magistrirala je i doktorirala na istom fakultetu. Od 1996. učestvuje u naučnim projektima u oblasti evolucione biologije. Autorka je većeg broja publikacija u vodećim međunarodnim naučnim časopisima, kao i poglavlja i knjiga iz oblasti evolucione biologije. Objavila je knjige „Darvinijana: vodič kroz evolucionu biologiju” (2009) i „Od molekula do organizma: molekularna i fenotipska evolucija” (2012). Religiju i misticizam svake vrste smatra najvećim preprekama za razvijanje inteligencije, kritike autoriteta i humanog i slobodnog društva. Svetliju budućnost vidi u sekularnom humanizmu, u čemu posebno važnu ulogu imaju popularizacija nauke, borba protiv klerikalizacije, ksenofobije i nacionalizma. Izvori najveće ljubavi, inspiracije i istrajavanja u Srbiji su joj suprug Oliver i sin Paja.