Upravo danas, 12. marta 2013. godine, navršava se tačno deset godina otkad je u Beogradu, u dvorištu zgrade Vlade Republike Srbije, u brižljivo pripremljenom atentatu, ubijen tadašnji srbijanski premijer Zoran Đinđić. Bilo je dvadesetak minuta nakon podneva.
Najdramatičniji je to atentat počinjen u novije vrijeme, ne samo na jugoslovenskim prostorima nego i šire. U Americi se često kaže da svaki građanin koji je u vrijeme atentata na Kennedya bio iole odrastao, koji je, hoću reći, koliko-toliko bio svjestan sebe i svijeta oko sebe, tačno pamti gdje je bio i šta je radio u trenu kad je čuo za atentat na JFK-a. Usporedivo je to, na neki način, sa pričom o atentatu na Đinđića; ljudi ovog naraštaja, i ne samo iz Srbije nego i iz susjednih jugoslovenskih zemalja, uglavnom pamte gdje su bili i šta su radili u momentu kad su čuli tu vijest.
Već je punu deceniju, dakle, dvanaesti mart vrijeme prigodnih komemoracija. U skladu sa simboličkom snagom jubilarnih “okruglih” godišnjica, o ovoj, aktuelnoj, obljetnici takvih je “programa”, najrazličitije vrste, i više nego obično. Tek ilustracije radi, a iz oblasti pozorišta, ne samo da su u prethodnoj godini premijerno postavljene dvije predstave o temi atentata (a obje će, naravno, u Beogradu biti odigrane i večeras), autorski projekat Olivera Frljića “Zoran Đinđić” te “Ubiti Zorana Đinđića”, koju je režirao Zlatko Paković, a prema istoimenom dramskom tekstu koji je napisao u saradnji sa Rajkom Đurićem nego se za deveti april ove godine najavljuje i multimedijalni spektakl “Opomena” s podnaslovom “Deset godina posle Zorana Đinđića” koji je osmislio Branislav Lečić. Pozorišnih uprizorenja priče o Zoranu Đinđiću zasad je, dakle, tri, a knjige, manje ili više ambiciozne dokumentarce, kolumne, komentare te novinske feljtone teško bi bilo i pobrojati.
Naravno, svirepo ubistvo relativno mladog čovjeka tragično je samo po sebi, a naročito za njegovu porodicu, bližnje i prijatelje. Ubistvo Zorana Đinđića, međutim, od početka je, u širem društvenom kontekstu, posmatrano i kao simbol, a danas se već kao opšte mjesto ponavlja kako je ono označilo početak “izgubljene dekade” i kraj ere optimizma i nade u bolju budućnost, prvenstveno u Srbiji, no kako su sve zemlje nastale raspadom SFRJ po principu spojenih posuda ostale dubinski povezane, ono šta važi za Srbiju, važi, u eventualno nešto manjoj mjeri, i za Crnu Goru, BiH, Makedoniju, pa (još uvijek) i Hrvatsku. Teza koju mnogi i vrlo direktno formulišu glasi: da nije bilo atentata, sve bi bilo mnogo bolje. Frekventno se citiraju Đinđićeve izjave o planu da Srbija 2004. godine dobije status kandidata za članstvo u Evropskoj uniji, a da već 2010. postane punopravna članica, a u podtekstu stoji da se onomad to nije činilo nerealističnim i da bi se sa živim Đinđićem takvo nešto možda i ostvarilo. U tom smislu se hapšenje Slobodana Miloševića i njegovo izručivanje Tribunalu za ratne zločine u Haagu obično navodi kao jedan od ključnih dokaza Đinđićeve političke vještine i pragmatizma. Po analogiji se pokušava zaključiti da bi Đinđić sa sličnim pragmatizmom adaktirao pitanje Kosova te da bi Srbija (a s njom i tzv. Regija) bez prtljaga mračne prošlosti koracima od sedam milja mogla slobodno da gazi u svijetlu evropsku budućnost.
Nema u politici ničeg jalovijeg od lamentiranja o temi “šta-bi-bilo-da-je-bilo”. Na našim stranama, ono je naročito pogrešno jer prečesto prenebregava širi (geo)politički kontekst. Kod nas se, recimo, često paranoiše kako je rat tobože pripreman još od vremena Titove smrti, a zanemaruje se očita činjenica da sve što se desilo ne bi bilo moguće da nije bilo pada Berlinskog zida i završetka hladnog rata, a da je to jedan od onih velikih istorijskih događaja koji ni dalekovidniji analitičari nisu naslućivali još ni 1985. ili 1986. godine. U tom smislu, koliko god da atentat na Đinđića jest promijenio regionalnu dinamiku, on nema veze sa globalnom finansijskom krizom i krizom identiteta Evropske unije, a one nam danas ovdje kroje sudbinu možda i direktnije od naših lokalnih političkih dunđera. Kad danas te dunđere uspoređuju sa Đinđićem i kad se insinuira da njihov sluganski odnos prema tzv. međunarodnoj zajednici predstavlja kontinuitet s Đinđićevom politikom, onda je to veći grijeh spram njegove političke baštine od benignog sentimentalnog kiča na kojem insistiraju pojedini mediji, a koji opet strašno nervira stanovite “dubokoumne” analitičare. U Đinđićevoj politici postojao je makar mali relikt one titoističke (ne u ideološkom, nego u praktičnom smislu) ideje da budeš veći od onog što stvarno jesi, da te se pita više nego bi objektivno trebalo da te se pita. Među lokalnim državnicima poslije Đinđića, ne samo u Srbiji, dakle, jedini kod kojeg je, makar u tragovima, postojala ta vrsta politike jest, usprkos svim tabloidno-kvaziintelektualnim skandaliziranjima (koja su uostalom zbog toga i pokrenuta), Boris Tadić. U tome, u težnji ka političkom subjektivitetu, ka bijegu od istorijske beznačajnosti, a ne u nekakvom “evropejstvu”, jest ključna Đinđićeva differentia specifica u odnosu da ostale balkanske političare (domesticus, vulgaris) njegova naraštaja. Ostali su, naime, manje ili više loše kopije Fikreta Abdića što, makar i nesposobni da ga kao vlastitu politiku tako efektno sumiraju, do kraja usvajaju onaj besmrtni kredo kladuškog Babe: “Ne zagovaram nikakvu opciju, nemam nikakvu ideju i pristajem na sve.”
Oslobođenje, 12.03.2013.
Peščanik.net, 13.03.2013.
