Sredinom maja bio sam u Ljubljani na međunarodnoj konferenciji povodom dvadesete godišnjice raspada Jugoslavije. Organizator je bio Filozofski fakultet ljubljanskog Univerziteta, a učesnici koji su došli iz inostranstva bili su smješteni u gostionicu/pansion Mrak. Znao sam da u vezi tog mjesta postoji neki historijski kuriozum, da se nešto od historijskog značaja na tom mjestu desilo, ali se nisam mogao sjetiti šta, sve dok Dejan Jović, također učesnik na konferenciji, nije u šali provukao ideju da u izboru Mraka za smještaj gostiju ulogu nije igrala samo neposredna blizina Filozofskog fakulteta, nego i simboličko-historijski prtljag koji taj lokalitet nosi, a u kontekstu naše teme. Tu se, naime, 1985. godine desio čuveni susret predstavnika beogradskog “Odbora za zaštitu sloboda umetničkog izražavanja” i urednika ljubljanske Nove revije. Bile su to onomad dvije najmarkantnije organizacije opozicionog djelovanja u socijalističkoj Jugoslaviji. Susret kojem je svrha bila eventualno stvaranje jezgre za opštejugoslovensko opozicijsko djelovanje završio je fijaskom. Ispostavilo se da slovenačke intelektualce koji su se smatrali avangardom cijelog naroda više ne interesuje nikakva Jugoslavija, pa ni demokratska. Interesovala ih je samo nezavisna država Slovenija; kolokvijalno rečeno, ložili su se na državu, pa su preporučili svojim srpskim kolegama da i oni zaborave na Jugoslaviju, odnosno da “razmisle o mogućnosti da Jugoslavije uskoro ne bude”. Kolege su ih poslušale, pa su se počeli ložiti na Srbiju, i to veliku, što je moguće veću.
Danas, dvadeset godina nakon što se Slovenija i formalno osamostalila, loženje na državu tamo je izišlo iz mode. Kako pokazuje istraživanje koje je proveo Institut “Mediana”, gotovo polovina Slovenaca bi pristala da Slovenija više ne bude nezavisna država, odnosno da bude dio Austrije ili Švicarske, ako bi im to donijelo, u ekonomskom smislu, bolji život. Skoro tri četvrtine Slovenaca, tačnije sedamdeset i dva posto njih, ističe da im osjećanje pripadanja državi Sloveniji nije tako visoko kao prije dvadeset godina. Nije pomenuta anketa jedini signal koji pokazuje da se čak i u Sloveniji sve glasnije postavlja pitanje je li baš imalo smisla onovremeno “loženje na državu”. Među publikom, recimo, na ljubljanskoj konferenciji o raspadu Jugoslavije, dominirali su studenti i studentice u kasnim tinejdžerskim i ranim dvadesetim godinama, oni koji Jugoslaviju nisu ni upamtili, a neki se u njoj ni formalno nisu ni rodili, no koji očito imaju senzibilitet za razmišljanje o protraćenim historijskim šansama, koji usprkos činjenici da je Slovenija relativni pobjednik priče o jugoslovenskom raspadu naslućuju da bi i oni prošli bolje da uopšte nije bilo poraženih. Na jednom zidu u centru Ljubljane šepuri se grafit NE BOMO DELALI DO SMRTI ZA BRUSELJSKE PUDLJE? Ispostavilo se, dakle, da “Ljubljana radi, Beograd se gradi” nije jedina moguća forma izražavanja animoziteta prema administracionom centru. A kad je, u finalnom izlaganju na konferenciji, profesor Rastko Močnik suvereno demonstrirao, uz pomoć brojki i grafikona o, između ostalog, zaposlenosti i nezaposlenosti, socijalnoj sigurnosti, uvozu i izvozu, da je život u Sloveniji možda i bio bolji osamdesetih u Jugoslaviji, nego danas u EU, to je cijelom skupu, upravo iz perspektive mjesta održavanja, dalo efektan epilog. Čak ni Republika Slovenija, sređena ko kutijica, jedna od najnaprednijih, ako ne i najnaprednija, među “novim članicama” EU, čiji državljani i u SAD mogu bez vize (što se nije moglo čak ni sa “crvenim pasošem bez mane”), nije utopijsko ostvarenje sretne varijante loženja na državu.
Šta, međutim, imamo na jugoistoku? Imamo, naravno, fenomen “loženja na državu” doveden do paroksizma. Ima toga u Hrvatskoj, ima toga u Crnoj Gori, ima toga u Srbiji, ima toga na Kosovu, ima toga u Makedoniji, ali što ga ima u Bosni i Hercegovini, to je tek čudo jedno. Jedni se lože na državu Bosnu i Hercegovinu, jedni na što državniju Republiku Srpsku, treći na koliko-toliko državnu Herceg-Bosnu. Ne izjednačavajući objekte ovih ložiona, ni motive za loženje, intenzitet loženja je prilično podjednak.
Na vrhuncu afere Lewinsky, u isto vrijeme, dakle, kad je Slobodan Milošević žario i palio, pojavio se u Beogradu genijalan grafit: “Slobo, jebeš li ti išta osim nas?” Kad čovjek danas vidi bosanskohercegovačke političke lidere, njihove pobočnike i birače, kad vidi s kakvom lakoćom i ravnodušnošću ignorišu sve što ima veze sa konkretnim životnim pitanjima, a u ime loženja na državu, stvarno mu dođe da se upita: lože li se oni i na šta drugo? Nema pogubnijeg loženja od loženja na državu, nema nemani koja teko hladno i gladno jede ljudske živote kao što je država, i nigdje se u Evropi u posljednjih šezdesetak godina to nije tako plastično demonstriralo. Otkud onda baš ovdje takva ložiona? Zato što država zapravo i ne postoji! Postoji neki čudni poluprotektorat, dva entiteta unutar poluprotektorata i tri želje: da se jedan od ta dva entiteta što više podržavi, odnosno da se drugi entitet – podijeli, i naposljetku da poluprotektorat nekako postane što sličniji “pravoj državi” (šta god to značilo?). Odgovor je, dakle, da “svak plaća za ono šta mu fali, my boy”, što reče onaj koji se nikad nije ložio na države, u pjesmi znakovitog naslova “Kada stvari krenu loše”. Nama su odavno krenule…
Oslobođenje, 27.06.2011.
Peščanik.net, 27.06.2011.
