U svom odgovoru Dobrici Ćosiću u NIN-u, Srđa Popović je Ćosića nazvao rasistom. Braneći Ćosića u Pečatu, Milorad Vučelić je Srđu Popovića nazvao rasistom. Ko je tu zaista rasista, i o čemu mi uopšte pričamo?
I.
Rasistički pogled na svet ljudsku rasu deli po biološkom osnovu i onda tako podeljene grupe – vrednuje. Takav pogled na svet ističe određenu (kvazi)biološku grupu kao superiornu, insistirajući da ona, u odnosu na neke druge narode (shvaćene u biološko-etničkom smislu) poseduje superiorne kvalitete. Ovakvo shvatanje reči rasa napušteno je neposredno posle Drugog svetskog rata kao naučno neosnovani proto-fašizam.1
Međutim, reči “rasizam” i “rasa” koriste se još uvek u brojnim međunarodnim dokumentima, ali, naravno, bez biologističko-etnološke konotacije. Prema definiciji Komisije Saveta Evrope za borbu protiv rasizma (Evropska komisija za borbu protiv rasizma i netolerancije, ECRI) u preporukama za zakonodvne organe zemalja članica:
“Pošto sva ljudska bića pripadaju istoj rasi, ECRI ne prihvata teorije bazirane na postojanju više različitih ljudskih “rasa”. Ipak, u ovim Preporukama, ECRI koristi ovaj termin da bi zaštitio i one ljude koji se generalno i pogrešno svrstavaju kao pripadnici “druge rase” pod okriljem zakonodavstva donetog na osnovu ovih preporuka.
“Rasizam” će značiti uverenje da osnov kao što je rasa, boja kože, jezik, vera, nacionalna pripadnost ili nacionalno ili etničko poreklo opravdava prezir prema određenoj osobi ili grupi ljudi, ili ideju o superiornosti određene osobe ili grupe ljudi.”
Znači konstatovali smo da termin rasa nema široko prihvaćenu biološku konotaciju, kao i činjenicu da u savremenom shvatanju rasizam obuhvata i napade na grupe ili pojedince za koje napadač smatra da su inferiorne baš zbog pripadnosti specifičnoj etničkoj grupi.2
II.
Imajući sve ovo u vidu, okrenimo se izjavama Ćosića i Popovića:
Dobrica Ćosić: “Taj socijalni, politički i moralni talog tribalnog, varvarskog Balkana, uzima za saveznika Ameriku i Evropsku uniju u borbi proitv najdemokratskijeg, najcivilizovanijeg, najprosvećenijeg balkanskog naroda – srpskog naroda.”
Srđa Popović: „Spreman sam jedino da ideološku kvalifikaciju g. Ćosića kao nacionaliste, koja njemu smeta – povučem. G. Ćosić je, naime, rasista. Ovo kažem na osnovu njegove sledeće kvalifikacije albanskog naroda: „Taj socijalni, politički i moralni talog tribalnog, varvarskog Balkana, uzima za saveznika Ameriku i Evropsku uniju u borbi protiv najdemokratskijeg, najcivilizovanijeg, najprosvećenijeg balkanskog naroda – srpskog naroda.“
G. Vučelić piše da Srđa Popović “Albance i Srbe razdvaja na rasnoj osnovi” što bi ga činilo rasistom. Prema članu 1. teksta Konvencije o ukidanju svih oblika rasne diskriminacije (Sl. list SFRJ, br. 31/67):
“1. U ovoj konvenciji izraz “rasna diskriminacija” [pa shodno tome i “rasista”] odnosi se na svako razlikovanje, isključivanje, ograničavanje ili davanje prvenstva koji se zasnivaju na rasi, boji, precima, nacionalnom ili etničkom poreklu, koji imaju za cilj ili za rezultat da naruše ili da kompromituju priznavanje, uživanje ili vršenje, pod jednakim uslovima, prava čoveka i osnovnih sloboda u političkoj, ekonomskoj, socijalnoj i kulturnoj oblasti ili u svakoj drugoj oblasti javnog života.”
Na osnovu ove zakonske definicije vidi se da i prema ratifikovanom međunarodnom pravu rasizam može biti uperen, ne samo na biologističko-etnološki definisanu grupu, već na svaku etničku grupu ili nacionalnost, kao što su, na primer, kosovski Albanci.
Koncepcija rasizma kojom se koristi g. Vučelić ne odgovara načinu na koji se ta reč koristi u modernom međunarodnom pravu.
Ne proizlazi da Srđa Popović naziva Ćosićevu izjavu rasističkom zato što bi Popović smatrao da su kosovski Albanci druga rasa. Upravo suprotno. Ćosić ne drži da je superioran u odnosu na etničku albansku populaciju Kosova po osnovu kulturne ili političke razlike između naroda, što bi se moglo shvatiti kao tipični nacionalizam. Naprotiv, iz formulacija g. Ćosića vidi se da on smatra da je srpski narod superioran po nekom etničkom osnovu koji kosovske Albance identifikuje sa prljavštinom (talogom) i varvarstvom. Ovakvi izlivi gađenja i prezira tipični su za rasističke karakterizacije. Ne kritikuje se kultura, niti politička organizacija, već se izjavljuje gnušanje prema onome što g. Ćosić percipira kao urođenu prirodu Albanaca sa Kosova.
III.
Pored napada na Popovića, g. Vučelić nastoji da odbrani Ćosića tvrdnjom da se taj citat, izvučen iz konteksta, zapravo odnosi na Oslobodilačku vojsku Kosova (OVK), a ne na kosovske Albance.
Ako se zadržimo na logičkoj strukturi Ćosićeve izjave, možemo zaključiti da autor suprotstavlja dve stvari: s jedne strane imamo “taj socijalni, politički i moralni talog tribalnog, varvarskog Balkana”, a s druge strane “najdemokratskiji, najcivilizovaniji, najprosvećeniji balkanski narod – srpski narod”. Znači, stvaraju se dve suprotstavljene grupe, s jedne strane varvarski, tribalni talog, s druge strane srpski narod. Jedini logičan zaključak bio bi da se ovde porede dva naroda i da je pogrdna kvalifikacija u stvari karakterizacija Albanaca. Reči tribalni i varvarski nemaju mnogo smisla kao karakterizacija jedne vojne grupacije, dok kao rasističke karakterizacije naroda imaju mnogo više smisla.
Ipak, hajde da pogledamo u celini citat za koji g. Vučelić tvrdi da se odnosi na OVK, a ne na albanski narod:
“Zbio se u lancu istorijskih apsurda, kojima se okončava 20. vek još jedan američko-balkanski apsurd: najdemokratskija država na svetu uzima za glavnog saveznika u ovladavanju Balkanom i razbijanju Srbije – najprimitivniji, plemenski etnos, divlji i krvoločni arnautluk, u kome 26.000 ljudi čeka da bude ubijeno u krvnoj osveti. Taj socijalni, politički i moralni talog tribalnog, varvarskog Balkana, uzima za saveznika Ameriku i Evropsku uniju u borbi protiv najdemokratskijeg, najcivilizovanijeg, najprosvećenijeg balkanskog naroda – srpskog naroda.” (“Vreme zmija”, str. 211).
IV.
Izjave o Albancima koje nam mogu pomoći da rasvetlimo pravi stav g. Ćosića o ovom narodu pojavljuju se i na drugim mestima u ovoj knjizi:
“Albanci, to balkansko pleme koje u svom postojanju nije ništa vredno stvorilo za svetsku kulturu i civilizaciju, koje se proslavilo veštinom u švercovanju droge, je najslavnija žrtva na planeti: proglašeni su srpskom žrtvom, žrtvom etničkog čišćenja.” (isto, str. 150)
“Mi trpimo juriš arhajskog varvarstva Albanaca.” (isto, str. 118)
V.
Stav g. Ćosića o Albancima i Srbima može se dopuniti Ćosićevim izjavama koje su verovatno Vučeliću bile poznate, pošto su objavljene baš u magazinu “Pečat”, čiji je Vučelić glavni i odgovorni urednik.
G. Ćosić u “Pečatu”:
“Neprincipijelno, ravnodušno prema istinama Bosanskog rata, galantno, „emancipovano“, prihvatamo džihadsko-fundamentalističke bošnjačke propagandne laži o srpskom genocidu u Bosni i Srebrenici, nesavesno neodgovorno izjednačavamo svoje ratne zločine sa tobožnjim „holokaustom“ nad muslimanima, brojimo i umnožavamo svoje zločine, a prećutkujemo o bošnjačkim i hrvatskim – čime i naše potomke činimo pripadnicima genocidnog naroda ravnog sa nacističkom Nemačkom.”
Ovaj citat sadrži nedvosmisleno poricanje genocida nad jednim drugim narodom, bošnjačkim, utvrđenog konačnom presudom Međunarodnog suda pravde u Hagu.
Evropski sud za ljudska prava u odluci povodom slučaja Gaurady protiv Francuske zauzeo je sledeće pravno stanovište:
“Poricanje zločina protiv čovečnosti jedno je od najozbiljnijih oblika rasne uvrede … Poricanje ili revidiranje ovakve vrste istorijske činjenice potkopava vrednosti na kojima se zasniva borba proitv rasizma.”3
Inače, poricanje genocida je 2008. godine postalo krivično delo u svim državama Evropske unije. Na osnovu Okvirne odluke saveta Evropske unije 2008/913/JHA o borbi protiv rasizma i ksenofobije putem krivičnog prava, sve zemlje članice Evropske unije obavezuju se da ovo delo inkriminišu putem svog krivičnog zakonodavstva. Član 1 ove odluke glasi:
“Dela povezana sa rasizmom i ksenofobijom: c) Javno podržavanje, poricanje ili grubo omalovažavanje zločina genocida, zločina protiv čovečnosti i ratnih zločina kako su definisani članovima 6, 7 i 8 Statuta Međunarodnog krivičnog suda, uperene protiv grupe ljudi ili člana takve grupe definisane rasom, bojom, religijom, poreklom ili nacionalnom ili etničkom pripadnošću kada je takvo ponašanje izvršeno na način koji bi bio podoban da podstiče na mržnju ili nasilje protiv te grupe ili člana te grupe.”
S obzirom da je naša zemlja trenutno u procesu usklađivanja domaćeg prava sa pravom Evropske unije, možemo očekivati da će ovakva odredba uskoro naći mesto i u našem krivičnom pravu.
VI.
Konačno, ove citirane rasističke izjave možemo izanalizirati i primenom jednostavnijeg, nama bližeg i opštijeg kriterijuma sadržanog u Krivičnom zakoniku Republike Srbije:
“Rasna i druga diskriminacija Član 387
(1) Ko na osnovu razlike u rasi, boji kože, verskoj pripadnosti, nacionalnosti, etničkom poreklu ili nekom drugom ličnom svojstvu krši osnovna ljudska prava i slobode zajamčena opšteprihvaćenim pravilima međunarodnog prava i ratifikovanim međunarodnim ugovorima od strane Srbije, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
(2) Kaznom iz stava 1 ovog člana kazniće se ko vrši proganjanje organizacija ili pojedinaca zbog njihovog zalaganja za ravnopravnost ljudi.
(3) Ko širi ideje o superiornosti jedne rase nad drugom ili propagira rasnu mržnju ili podstiče na rasnu diskriminaciju, kazniće se zatvorom od tri meseca do tri godine.”
Ovim krivičnim delom inkriminisana je rasna i druga diskriminacija. Ako pogledamo tačku 1, koja sadrži definiciju rasne i druge diskriminacije, vidimo da se prvi deo tačke 1 odnosi na rasnu diskriminaciju – “ko na osnovu razlike u rasi, boji kože, verskoj pripadnosti, nacionalnosti, etničkom poreklu” – dok se drugi deo “ili nekom drugom ličnom svojstvu” odnosi na “drugu diskriminaciju” (na primer po osnovi seksualnog opredeljenja, hendikepa itd). Tako da i naš krivični zakon izjednačava diskriminaciju po osnovu etničkog porekla sa rasnom diskriminacijom.
Na osnovu svega iznetog, možemo zaključiti da izjava Srđe Popovića samo upućuje na rasističku prirodu izjave Dobrice Ćosića, i bez obzira na neosnovane tvrdnje g. Vučelića, ne sadrži rasističke implikacije, već naprotiv, koristi relevantnu terminologiju na način koji je uobičajen za veliku većinu međunarodnih instrumenata koji se bave pitanjem rasizma.
VII.
Primenom kako domaćih, tako i međunarodnih nespornih i opšteprihvaćenih kriterijuma i zakonskih odredbi, možemo sasvim mirno zaključiti da su izjave g. Ćosića – rasističke.
Pored toga, možemo s lakoćom zaključiti i da je g. Vučelić, kao pravnik, ili svestan ovih činjenica, ili izuzetno loše informisan o pitanjima o kojima piše.
Peščanik.net, 01.04.2011.
________________
- UNESCO – The Race Question izjava Unesco-a od 18. jula 1950: „Naučnici su se saglasili u konstataciji da je čovečanstvo jedinstveno: svi ljudi pripadaju istoj rasi, Homo sapiens, […] ukratko, termin „rasa“ označava grupu ili populaciju koju karakterišu neke koncentracije (u odnosu na učestalost i raspoređenost naslednih čestica (gena) ili fizičkih karakteristika, koje se pojavljuju, fluktuiraju i često nestaju tokom vremena iz razloga geografske ili kulturne izolacije.“ [Scientists have reached general agreements in recognizing that mankind is one: that all men belong to the same species, Homo sapiens. […] In short, “race” designates a group or population characterized by some concentrations, relative as to frequency and distribution, of hereditary particles (genes) or physical characters, which appear, fluctuate, and often disappear in the course of time by reason of geographic and or cultural isolation.”]
- Vidi dalje: Durmanska deklaracija Svetske konferencije za brobu protiv rasizma, rasne diskriminacije, ksenofobije i slične netolerancije; Treća decenija za borbu protiv rasizma i rasne diskriminacije OUN; Smernica Saveta Evropske unije br 2000/43/EC
- Baza podataka Evropskog suda za ljudska prava HUDOC.