Između Evrope i Grčke zanimljiv je odnos. Da bismo ga bolje razumjeli, valja pogledati daleko unatrag u historiju i mitsku prošlost. Grčka važi za kolijevku naše kulture i civilizacije. Dobri Evropejci su to često obznanjivali. U 19. vijeku su rasno, kulturno i civilizacijski svjesni ljudi, u pravilu učeni muževi, to uzeli veoma ozbiljno. No sa kolijevkama i izvorima u pravilu je problem da se ne možeš jednostavno vratiti tamo gdje zamišljaš da je tvoj rodni kraj ili dom, kako bi našao svoju kolijevku ili izvor. Ne, tu kolijevku i izvore treba napraviti i oblikovati. A prave i oblikuju ih oni koji zamišljaju da su bili u te kolijevke položeni ili da proizlaze iz tih izvora.
Našim svjesnim evropskim precima, modernim i učenim muževima, kao što sam rekao, put prema izvorima naše kulture i civilizacije pokazale su historija i mitologija. Historiju su dakako morali usput pisati – to je vrijeme kad se rađa Alterthumswissenschaft (nauka o starom dobu), kako su to zvali u krajevima gdje su na tom području bili najaktivniji – i pri pisanju su se često pomagali s mitovima. To je bilo i vrijeme procvata mitologije. Kad je riječ o Evropi i njenom grčkom izvoru, mit nije trebalo tražiti. Ko ne poznaje mit o Evropi? No valjalo ga je interpretirati.
S mitom o Evropi su naime teškoće. Među literarnim fragmentima što su ih otkrivali, dešifrirali i interpretirali jezikoslovci, bili su takvi koji su neke naučnike navodili na pomisao da taj mit izvorno možda uopće nije bio grčki. Ali uzmimo da je bio, što je bilo dominantno mnijenje. Međutim, teškoće time nisu bile otklonjene. Mit naime govori o tome kako je vrhovni grčki bog, pretvoren u prelijepog bijelog bika, ugrabio isto tako prelijepu feničansku princezu Evropu i na svojim je leđima prenio preko mora na Krit. Po njoj je naš dio svijeta dobio ime Evropa (kako čitamo kod rimskih pjesnika, koji su, kad su Rimljani podredili Grke, voljeli obrađivati njihove mitove). U čemu je bio problem? U tome da je Evropa bila Feničanka, da je bila semitskog roda. Evropska svijest je u 19. vijeku bila već dovoljno razvijena da nije bilo moguće prihvatiti da je naša mitska majka semitske krvi. I čitave generacije evropskih akademika naporno su radile da bi isprale tu semitsku mrlju s naših izvora. Slično je neprihvatljiva bila misao da je Evropin brat Kadmo, koji ju je otišao tražiti i pri tome dolutao u Grčku, sa sobom donio pismo. Naša evropska kultura nije mogla biti semitskog porijekla! Štaviše, Kadmo se naselio u Grčkoj. Historičari koji su mitove čitali kao šifrirane historijske činjenice, nisu mogli izbjeći zaključak da mit o Evropi govori o feničkoj kolonizaciji Grčke. Kako da u zlatnom dobu evropskog kolonijalizma prihvatimo priču da je naša kolijevka bila kolonija – i pri tome još semitska? Naučnici su tako imali puno posla s obradom naše historije i utemeljujućeg mita. Nijemci, koji su pri čišćenju naših grčkih izvora najtemeljitiji, mogli su se sredinom prve polovine prijašnjeg vijeka bez rđave savjesti smatrati savremenim Grcima, nasljednicima antičke Grčke, čuvarima naših izvora. Ništa čudno nema u tome da je jedan od programskih ciljeva nacista upravo preporod, ponovno rođenje Evrope, Neugeburt Europas.
Neposrednije relevantan za našu današnju Evropu je drugi aspekt mita o Evropi: to da je naš utemeljujući mit zapravo mit o silovanju. Kad je Zeus s Evropom na leđima doplivao do Krita, preuzeo je ljudsko obličje i silovao ju je. Samo je jedan srednjovjekovni kršćanski komentator zamišljao da je bog silovao Evropu kao bik. Zanimljivija od te seksualne fantazije je teološka. Kasnije se u srednjem vijeku našao komentator, dakako kršćanski, koji je Evropu smatrao alegorijom duše, a Zeusa u obliku bika prispodobio je Kristu, božjemu sinu, koji je također preuzeo tjelesno obličje da bi obitavao među nama na ovom svijetu i spasio naše duše. Pa kao što je Evropa morala slijediti Zeusa, mora i naša duša slijediti Krista i držati ga se kao veoma čvrst oslonac. (U antičkim prikazima mita Evropa se rukom čvrsto držala za bikov rog.) Što su stari Grci nazvali “svetim vjenčanjem”, srednjovjekovni kršćani su preinterpretirali u prikaz spasenja. No zanimljivih i znakovitih interpretacija time nije bilo konac.
Gerhardus Mercator, veliki flamanski kartograf, koji je živio u razdoblju kad je Evropa postala političkom zajednicom, kad je postala “naša mati”, Evropejce nije identificirao s feničanskom princezom, identificirao ih je s bikom koji ju je oteo. Taj bik, zapisao je, dobro inkarnira “ćudi i prirodu” Evropejaca. On je “hrabar, drzak, ukrašen rogovima, bijele boje, široka grla, debela vrata, brine za odgoj; veoma je uzdržljiv, ali ako dođe u dodir sa suprotnim spolom, raspali se, zatim je opet čedan i umjeren. Takva je i priroda Evropejaca.” Ako je naš utemeljujući mit zapravo mit o silovanju, razumljivo je da prije ili kasnije dolazimo do toga da se identificiramo sa napasnikom.
Da ne bi odveć pojednostavnili odnos Evrope prema Grčkoj, treba uvesti još jedan historijsko-kulturni element. Kad se Evropa pojavljuje kao geografski pojam, u jednoj od hesiodovskih himni, to ime označava dio kontinentalnog grčkog teritorija. U kasnijim izvorima Evropa je i oznaka jednog od dva ili tri kontinenta, što su ih poznavali Grci, no najčešće nastupa kao ime za dijelove Grčke i današnjeg Balkana. Kad je riječ o historiografskim i političkim izvorima, ime Evropa je u pravilu upotrebljavano u tom drugom značenju. Izvorno (ako već govorimo o izvorima) Evropa je bila dio Balkanskog poluotoka. Ime su u 4. vijeku počeli prisvajati apologeti kristijanizacije današnje Francuske, a zatim apologeti karolinškog carstva. Ime je tu izgubilo svoje grčko značenje i počelo je označavati sjeverozapadna područja današnje Evrope, koji su zbog crkvene politike počeli postajati sve više neprijateljski prema Grcima.
Danas Evropa Grčku, koju je kao izvor svoje kulture i civilizacije uključila u Uniju, brišući pri tome grčko značenje svoga imena, u skladu sa svojim utemeljujućim mitom – siluje. To silovanje, pri kojem Evropskoj uniji asistira Međunarodni monetarni fond, danas se zove rješavanje dužničke krize. Grčko odupiranje tom silovanju – siromašenju, razvlašćenju, smanjivanju prava i ponižavanju – jeste otpor protiv sve više postkapitalističke pljačkaške ekonomije i pokušaja njenog spašavanja. Ako to spašavanje uspije, sutra ćemo svi Evropejci biti Grci.
Dnevnik.si, 08.10.2011.
Sa slovenačkog preveo Mario Kopić
Peščanik.net, 08.10.2011.
GRČKA KRIZA