Priča o takozvanoj kandidaturi Dobrice Ćosića za Nobelovu nagradu za književnost već je dobrano iskomentarisana i izironizirana tamo gdje je za takvo što prvenstveno i mjesto, a to su, naravno, beogradski mediji. Inače, ovdašnja fascinacija bilo kojim činom “kandidature” za Nobelovu nagradu sama po sebi je komična; teoretski, naime, nema ničeg lakšeg nego kandidirati bilo koga za Nobelovu nagradu, samo što je ta lakoća obrnuto proporcionalna mogućnosti iole ozbiljnijeg razmatranja goleme većine tih “kandidata” kao realnih pretendenata čak i za ulazak u širi izbor onih o kojima se među švedskim “besmrtnicima” uopšte razgovara kao o potencijalnim laureatima. Toga je, uostalom, svjestan i sam Dobrica Ćosić koji je u izjavi za medije rekao da on Nobela “niti može niti treba da dobije”. Ipak, za razliku od samog Dobrice Ćosića (i manje-više cijelog svijeta), Muhamed Filipović nije toliko siguran da autor “Korena” ne može dobiti Nobelovu nagradu za književnost. U svojoj kolumni zgodnog (nad)naslova “Katedra” Filipović izričito kaže da nije nemoguće da Ćosić dobije Nobelovu nagradu, koju, usput rečeno, na jednom mjestu u svom tekstu naziva i – Nebelovom! (Nije ovo, naravno, jedina greška u Akademikovom tekstu, no jest najefektnija; komedijant slučaj ovako je, naime, stvorio stilski najoriginalniju asocijaciju u kolumni: Ćosić Nobelovu nagradu ne može dobiti, ali neku Nebelovu, u “Nacht und Nebel” registru bi možda i mogao!)

Iz sarajevske perspektive pak cijela storija o ovoj nazovikandidaturi nije pretjerano inspirativna. Činjenica da se još negdje od usvajanja ustava SFRJ iz 1974. godine Dobrica Ćosić ustoličao kao patrijarh srpskog nacionalizma među ozbiljnim svijetom je neupitna, kao i ocjena da ga je njegovo predsjednikovanje SR Jugoslavijom (1992-1993) moralno nepovratno sunovratilo, te stoga neko opsežno tekstualno “otkrivanje Amerike” po tom pitanju liči na onu već klišejiziranu scenu mahalsko-jalijaškog žanra u kojoj žrtvu koja je već na tlu šutaju i strašljivi malci. Ipak, postoji jedan aspekt Ćosićeve sudbine koji je, upravo iz sarajevske perspektive početkom druge decenije dvadeset i prvog stoljeća, izuzetno aktuelan. Dobrica Ćosić, naime, definitivno nije pisac kojem se od početka karijere može zakačiti etiketa srpskog nacionaliste. Autori kakvi su Andrew Baruch Wachtel ili Dejan Jović, tvorci najinovativnijih i najoriginalnijih knjiga o raspadu Jugoslavije, vrlo suvereno i ubjedljivo dokazuju da, u najmanju ruku, sve do pred kraj šezdesetih godina dvadesetog stoljeća Ćosić nije bio nacionalista. Da neko ne bi kazao da je to tek teoretičarska post festum mudrost, vrijedi navesti da je Predrag Vranicki, čuveni praxisovac, čak i u ranim osamdesetim godinama 20. vijeka ustvrdio da Ćosić nije srpski nacionalista, nego neko ko se borio protiv srpskog nacionalizma. (Pozivajući se na knjigu Jasne Dragović – Soso, Jović tvrdi da je “Ćosićeva evolucija od rankovićevca do glavnog pokrovitelja ideja o velikoj Srbiji paradigmatska za velik broj intelektualaca i dobar dio puka u Srbiji”.)

To što Ćosić naposljetku definitivno postaje pokroviteljem srpskog nacionalizma, neodvojivo je povezano s njegovim ubjeđenjem o propasti svake mogućnosti jugoslovenstva. A baš to je tačka u kojoj Ćosićeva sudbina postaje interesantna kao model koji se na izvjestan način ponavlja u kontekstu današnje Bosne i Hercegovine. Ideja o Bosni i Hercegovini kao “Jugoslaviji u malom” neko je vrijeme bila opšte mjesto, a onda ju je u tom smislu zamijenila ona bizarna koncepcija o navodnoj “prirodnosti” Bosne i Hercegovine i jednako navodnoj “vještačkosti” Jugoslavije. Ako bismo, međutim, barem “for the sake of the story”, insistirali na ovoj analogiji, onda se jedna paralela nameće: ona između Srba kao najbrojnijeg naroda u Jugoslaviji i Bošnjaka kao najbrojnijeg naroda u Bosni i Hercegovini. Postoji među bošnjačkom elitom i intelektualcima povelik broj pojedinaca koji su neko vrijeme, po svoj prilici, iskreno nastupali sa pozicija integrativnog bosanskohercegovačkog patriotizma (da ne kažem – integralnog bosanstva), a koji su postepeno, za sebe same možda i neprimijetno, skončali u zagovaranju (usko) bošnjačkog (etničkog) nacionalizma. Da bi sličnost s Ćosićem bila tim veća, dio njih vjerovatno misli da su oni posljednji za koje može vrijediti navedena dijagnoza.

Gore pominjani Wachtel u svojoj analizi Ćosićeve karijere jasno ističe kako su neki “iznosili optužbe da njegovo nekadašnje jugoslovenstvo predstavlja puku masku za srpski hegemonizam”, ali da se on s tim optužbama ne slaže te da usprkos Ćosićevoj slabosti “prema izvjesnom populističkom romantizmu, nema razloga da ne vjerujemo njegovim oštrim odbijanjima kad su ga ranije napadali da je srpski nacionalista”. Isto važi i za (potencijalne) bošnjačke “ćosiće”: nema razloga da im se ne vjeruje da oni nisu (bili) bošnjački nacionalisti, ali neki od njih u praksi to već bivaju, tim više što odbijaju da takvo što, u kontekstu sebe samih, uopšte i razmotre. Ovdje je važno napomenuti da to što neki bošnjački intelektualac, primjerice, javno izražava razumijevanje spram želje za uspostavljanjem trećeg entiteta, ne znači da on nije nacionalista. I Dobrica Ćosić je, da nastavimo sa analogijom, osamdesetih bio fasciniran slovenačkim “nacionalnim programom” ne osporavajući ga uopšte, no aplicirajući njegovo postojanje na vlastitu viziju “srpskih nacionalnih interesa”, kao što se i dobrano prije NATO bombardovanja Srbije zalagao za podjelu Kosova, tako da i Albanci dobiju svoj dio. Ćosićizacija često počinje baš onda kad se samoljubivo misli da se, baš onako nezavisno-intelektualno, nastupa za dobrobit svih.

Oslobođenje, 07.02.2011.

Peščanik.net, 08.02.2011.

ODLAZAK DOBRICE ĆOSIĆA (1921-2014)