Brisanje sećanja na ubijenu decu Prijedora

Prijedor, Dan bijelih traka 31. maja, foto: Arhiv/Klix.ba

List lokalne uprave Prijedora „Kozarski vjesnik“ odbio je da objavi oglas u kojem se odaje počast deci ubijenoj u tom gradu tokom rata u Bosni i Hercegovini. Aktivisti lokalne organizacije „Kvart“ bili su spremni da plate prostor u novinama, ne bi li privoleli uredništvo da pomenu na stradalo 102 dece posveti trećinu stranice svog cenjenog časopisa. Odbijeni su uz lakonski odgovor: „Takvo šta ne možemo objaviti“.

Ma koliko neobična, čak bizarna, odbijenica zapravo sasvim ima smisla sagleda li se u svetlu rada „Kozarskog vjesnika“ od početka rata naovamo. Odlukom da ne objavi pomen na stradalu decu taj lokalni nedeljnik obrnuo je pun krug u svom radu od 1992. godine do danas. Njegovi novinari tokom rata su, naime, huškali na nasilje nad svojim sugrađanima, raspirivali mržnju i stvarali atmosferu u kojoj je, eto, bilo sasvim normalno ubijati decu, pa je odbijanje da saučestvuju u odavanju počasti toj deci za njih bilo više nego prirodno.

„Kozarski vjesnik“ je počeo da izlazi usred Drugog svetskog rata, u proleće 1942. godine, kao glasilo lokalnog partizanskog odreda „Mladen Stojanović“. Nakon rata nije objavljivan sve do 1975. godine kada je postao pravi mirnodopski opštinski list sa informacijama o šahovskim takmičenjima u gradu, slatkim vestima iz fabrike keksa „Mira“, proizvodnji sanitarija u „Keratermu“, vađenju železne rude iz Omarske, rukometnim takmičenjima u školi u Trnopolju i priredbama u tamošnjem Domu kulture. Pisao je „Kozarski vjesnik“ o svojim sugrađanima, njihovim radostima i patnjama, uspesima i problemima, ne praveći razliku jesu li Bošnjaci, Srbi ili Hrvati, vernici ili ateisti. Sve do proleća 1992.

A onda je zajedno sa celim gradom „Kozarski vjesnik“ okupiran. Prijedor je zauzet od strane združenih jedinica JNA (transformisane u vojsku bosanskih Srba), lokalne srpske policije i paravojnih formacija. Sve ih je kontrolisala Srpska demokratska stranka i njen gradski Krizni štab, nosilac kampanje obračuna sa nesrbima u Prijedoru koja je rezultirala jednim od najtemeljnijih etničkih čišćenja tokom ratova na prostoru bivše Jugoslavije. Sve uz zdušnu podršku „Kozarskog vjesnika“ i Radio Prijedora, koji su bili deo opštinskog Informativno-lokalnog centra “Kozarski vjesnik”.

U vestima medija u službi Srpske demokratske stranke Bošnjaci i Hrvati su od prijatelja, kumova i sugrađana postali neprijatelji i čudovišta koje je trebalo istrebiti. Nestale su iz „Kozarskog vjesnika“ vesti o privrednim uspesima Keraterma i Omarske, sportskim i kulturnim dešavanjima u Trnopolju. Ne bez razloga. Proizvodne hale, magacini, fiskulturne sale i drugi objekti na pomenutim lokacijama transformisani su u logore smrti kroz koje su prošle desetine hiljada ljudi, od kojih su mnogi skončali pod torturom, a preživeli se i danas nose sa fizičkim i psihičkim posledicama.

Dželati nevinih bošnjačkih i hrvatskih civila u gradu bes i mržnju crpli su između ostalog i iz „Kozarskog vjesnika“. Na stranicama tog glasila otvoreno je pozivano na obračun sa nesrpskim stanovništvom, a glavna meta bili su najugledniji sugrađani. Mnogo je primera beščašća njegovih nazovi novinara na čelu sa direktorom Miletom Mutićem, a delovanje „Kozarskog“ i Radio Prijedora ukratko bi se moglo opisati sledećim rečima – šta oni najave, to se u Omarskoj i Keratermu sprovede. Objavljeno je tada mnogo „oglasa“ za odstrel, pa bi danas možda bilo i neukusno na stranicama istog časopisa, suštinski nepromenjenog u odnosu na ratno vreme, videti oglas u kojem se odaje počast ubijenoj deci Prijedora.

Glasovit je primer sudbine prijedorskog doktora Osmana Mahmuljina koji je u „Kozarskom vjesniku“ i na Radio Prijedoru u leto 1992. godine optužen da je uoči rata namerno pogrešno lečio svog kolegu Živka Dukića i pokušao da ga ubije. U tekstu pod naslovom „Preživio sve terapije“ navedeno je da je Mahmuljin srpskom doktoru nakon infarkta lekovima namerno usporavao rad srca umesto da ga ubrza. Dukić je preživeo, Mahmuljin nije. Nakon propagandne hajke predvođene „Kozarskim vjesnikom“ Mahmuljin je podlegao batinama u Omarskoj. Slična je bila sudbina i doktora Željka Sikore, koji je ubijen posle optužbi u prijedorskim huškačkim glasilima da je izazivao abortuse kod Srpkinja i kastrirao srpske muške bebe odmah po rođenju.

Primeri bi se mogli još nabrajati, a svi vode istom zaključku – „Kozarski vjesnik“ i Radio Prijedor bili su prethodnica zločina, laka konjica i značajan šraf kampanje terora uperenog protiv nesrpskog stanovništva u gradu. Rezultat je zastrašujući – ubijeno je 3.176 civila,¹ a etnička slika grada okrenuta naglavačke. Po službenim rezultatima popisa iz 1991. godine, u Prijedoru je uoči rata živelo približno 112.500 stanovnika, od čega 49.000 Bošnjaka, 47.500 Srba, 6.500 Jugoslovena, 6.300 Hrvata i oko 3.000 građana drugih nacija.² Rezultate novog popisa u novom Prijedoru u julu 1993. godine objavio je upravo „Kozarski vjesnik“ u tekstu pod naslovom „Ko smo i koliko nas je“. Brojke govore da je stanovništvo grada prepolovljeno na oko 65.500 ljudi, od čega je 53.500 Srba, 6.000 Muslimana i 3.000 Hrvata. Broj Srba je, dakle, neznatno porastao, ali je broj Muslimana smanjen za skoro 90 odsto, a broj Hrvata prepolovljen.³ Od opštine sa skoro jednakim procentom srpskog i bošnjačkog stanovništva, Prijedor je postao etnički čist srpski grad. Uz zdušnu pomoć „Kozarskog vjesnika“.

Etničko čišćenje Prijedora nakon rata praktično je ozvaničeno Dejtonskim sporazumom po kojem je grad pripao Republici Srpskoj. Od završetka sukoba do danas na području opštine podignuto je nekoliko spomenika. Nijedan civilnim žrtvama rata. Sva obeležja posvećena su srpskim borcima (pet je postavljeno u neposrednoj blizini Upravne zgrade grada), svaka inicijativa za podizanje spomenika ubijenim nesrpskim civilima odbačena je i sprečena. Uključujući onu za izgradnju spomen obeležja prijedorskoj deci, odnosno maloletnicima stradalim u ratu, kojih je najmanje stotinu.

Dokle seže prijedorski paradoks najočitije pokazuje sledeći primer. Na spomeniku srpskim vojnicima i policajcima „Kameni cvijet“, podignutom na parceli koja je nekada pripadala prijedorskom srednjoškolskom centru, uklesano je ime Miroslava Paraša, pokojnog komandanta interventnog voda prijedorske policije, jedinice koja je 21. avgusta 1993. godine na Korićanskim stijenama na planini Vlašić hladnkrvno streljala oko 200 bošnjačkih civila, prethodno izvedenih iz logora Trnopolje. Svedoci su Paraša identifikovali kao jednog od prisutnih policajaca za vreme streljanja.⁴ Među žrtvama tog ubistva je i Elvir Kararić, tada 16-ogodišnjak,⁵ jedan od stotinu ubijene prijedorske dece na koga je u tom gradu sećanje zabranjeno. Elvir je do rata pohađao srednjoškolski centar u čijem se nekadašnjem dvorištu nalazi spomenik ljudima koji su ga postrojili na ivicu litice i pucali mu u leđa. Hodao je gradom u kojem je danas njegovim i drugim roditeljima zabranjeno da svojoj deci postave spomen obeležje.

Setimo se sada nedavne, inače vrlo dobre, pomiriteljske poruke premijera Srbije Aleksandra Vučića sa susreta u Mostaru sa predsedavajućim Predsedništva BiH Bakirom Izetbegovićem kada je rekao da Bošnjaci treba da uđu u srpske, a Srbi u bošnjačke cipele da bi se bolje razumeli. Da sa srpske strane postoji iskrena volja da se tako nešto uradi, brzo bi se shvatilo da bošnjačke cipele već u Prijedoru nepodošljivo žuljaju. Toliko da bol tera suze na oči.

Autor je istraživač Fonda za humanitarno pravo.

Peščanik.net, 28.05.2016.

Srodni linkovi:

Pavle Kilibarda – Cveće zla

Saša Ilić – Dan kada su potonuli Venecija i Prijedor

Refik Hodžić – Dan bijelih traka

BH Magazin: Satko Mujagić – intervju

Vesna Pešić – Dan bijelih traka

PRIJEDOR – BIJELE TRAKE, BIJELA KUĆA