Dobro je poznato da je u dugoj istoriji levice bilo mnogo Jevreja. U dve velike revolucije koje su obeležile početak modernog doba, engleskoj i francuskoj, nije bilo značajnijih figura jevrejskog porekla, ali otkako je polovinom 19. veka u Nemačkoj počela da se formira politička levica, ljudi kao što su Karl Marx i Ferdinand Lassalle, ili kasnije Rosa Luxemburg i Lav Trocki u istočnoj Evropi, kao i mnogi drugi jevrejski revolucionari, postali su neodvojivi deo istorije razvoja i širenja ideja socijalizma na zapadu.
Mnogi od njih nisu previše razmišljali o svom jevrejskom nasleđu, ali bilo je i onih koji su postavljali pitanja o jevrejskom identitetu i na različite načine pokušavali da usklade pripadanje levici i jedinstveno etničko poreklo. Među njima su Moses Hess, koji je na početku karijere blizak Marxu preko Bernarda Lazarea (francuskog anarhiste koji se angažovao u Dreyfusovoj aferi), Harold Laski, ekonomista, politički teoretičar i predsednik Laburističke stranke u Velikoj Britaniji, pa i istoričar Isaac Deutscher, autor Poruke nejevrejskog Jevrejina.
Činjenica da se u 19. veku antisemitizam proširio i na određene levičarske krugove nije odvratila Jevreje od identifikovanja s univerzalnim vrednostima socijalizma. Posebna veza između Jevreja i mita o društvenoj i političkoj jednakosti je dodatno učvršćena u 20. veku i prihvaćena kao neosporna činjenica.
Levica se širila i jačala i unutar globalnog cionističkog pokreta, sve dok formiranjem države Izrael, 1948. godine, levica sâma nije postala hegemon. Zapravo je levica bila ta koja je gradila cionističko društvo, ili je bar tako bilo do 70-ih godina 20. veka. Ne treba zaboraviti da su socijalistički i komunistički pokreti, na čelu s Josifom Staljinom, podržali osnivanje jevrejske države.
Odnosi između Jevreja i tradicionalne desnice (katolici, protestanti) i ekstremne sekularne desnice bili su napeti i nestabilni od početka 20. veka. Migracija Jevreja iz Ruskog carstva na zapad doprinela je jačanju mržnje prema jevrejskim imigrantima, a ekstremni nacionalisti su iskoristili Jevreje da od njih naprave najveće neprijatelje nacije. Taj proces je kulminirao nacističkim genocidom. Čak i posle toga, radikalno desničarske partije bile su veoma sumnjičave prema ostacima jevrejske populacije u Evropi.
Dva su procesa koji su doveli do postepene promene odnos prema Jevrejima, stvarnim ili imaginarnim. Prvo, ubedljiva pobeda Izraela u Šestodnevnom ratu s Arapima 1967. godine učinila je ovu zemlju simbolom agresivne nacionalističke sile, posebno u kontekstu brojnih poraza koje je zapad doživeo tokom procesa dekolonizacije. Drugo, značajna imigracija muslimanskih radnika u Evropu doprinela je jačanju prikrivene ksenofobije, zbog čega je oštar tretman okupiranih Palestinaca u Izraelu odjednom postao uzoran model vredan oponašanja. Predstava o snažnim i borbenim Jevrejima raširila se prvo u konzervativnim krugovima, a potom i u redovima radikalne i sve ekstremnije desnice.
U isto vreme, istorijske veze između Jevreja i liberalne ili socijalne levice su gubile na snazi. Snovi o revoluciji bili su popularni kod jevrejske omladine 60-ih godina, ali s porazom radikalne levice 70-ih, mnogi od njih su se priključili dolazećem talasu konzervativizma. Zapravo, pomeranje velikog broja jevrejskih intelektualaca na desnu stranu političkog spektra jedan je od faktora koji su doprineli globalnom povlačenju levice.
Onda su se dogodili užasi 7. oktobra. Hamasov zverski napad uzdrmao je Jevreje širom sveta. Posebno teško je pogodio Jevreje koji pripadaju globalnoj levici. S jedne strane, više ne mogu stajati uz tradicionalni argument iz vremena Sartrea i Franza Fanona koji kaže da je nasilje protiv tlačitelja uvek opravdano; s druge strane, ne mogu zanemariti ni opsadu pod kojom žive stanovnici Gaze, od kojih bar polovinu čine ljudi proterani u ratu 1948.
Od napada izraelske vojske jednako stradaju svi stanovnici Gaze, što otežava odbranu pozicija izraelske države i prikazivanje Izraela kao jedine žrtve. Takođe, jačanje judeofobije među islamistima, u vreme kada među desničarima i centristima u Evropi jača islamofobija, posebno pogađa Jevreje na levici, rastrzane između univerzalnih vrednosti i sve snažnije uzajamne mržnje.
Preostaje nam samo da se okrenemo mislima mudrog Jevrejina koji je stav o sukobu izneo onda kada je ovaj tek počinjao. Posle strašnog masakra u Hebronu – kada su Arapi ubili 69 Jevreja zbog glasina da ovi nameravaju da zauzmu Brdo hrama u Jerusalimu – Albert Einstein je 25. novembra 1929. uputio pismo Chaimu Weizmannu, cionističkom lideru, u kom je napisao: „Ako se pokaže da nismo sposobni da postignemo pošten dogovor i saradnju s Arapima, onda iz ovih 2000 godina stradanja ništa nismo naučili i zaslužujemo sve što nas čeka.“
The New Statesman, 29.11.2023.
Preveo Đorđe Tomić
Peščanik.net, 20.12.2023.
IZRAEL / PALESTINA