Ove godine navršava se 25 godina od vojno-policijske akcije Oluja, tokom koje su hrvatske vojne snage počinile mnogobrojne zločine protiv Srba koji su živeli na području tzv. Republike Srpske Krajine. Ni nakon 25 godina, pravda za žrtve počinjenih zločina još uvek nije dostignuta, za šta odgovornost snose i institucije Hrvatske i institucije Srbije. Dok se u Hrvatskoj godišnjice Oluje proslavljaju, ignorišući zločine počinjene u toku i nakon operacije Oluja, u Srbiji se na državnim obeležavanjima žrtve Oluje zloupotrebljavaju u političke svrhe. Obe države imaju pravnu i moralnu obavezu da promene odnos prema nasleđu zločina počinjenih tokom Oluje, kao i da svojim konkretnim delima pokažu da briga o žrtvama i procesuiranje odgovornih za ratne zločine predstavljaju stub budućeg pomirenja.
Operacija Oluja dovela je do raseljavanja preko 200.000 Srba. Tokom i neposredno nakon akcije, zabeleženi su brojni slučajevi pljačke i uništavanja imovine Srba. Civili srpske nacionalnosti koji su ostali u svojim selima, većinom stariji ljudi, bili su izloženi brutalnom postupanju od strane hrvatskih vojnika i policajaca. Prema podacima Hrvatskog helsinškog odbora za ljudska prava, do kraja 1995. godine oko 400 njih je ubijeno u svojim kućama.
Tokom avgusta 1995. godine, pripadnici MUP-a Republike Srbije uhapsili su nekoliko hiljada muškaraca, izbeglica iz Hrvatske, u kolektivnim centrima i domovima gde su bili smešteni, kršeći Konvenciju o statusu izbeglica. Autobusima su ih sproveli u kamp Srpske dobrovoljačke garde (SDG) u Erdutu. Pripadnici SDG su ih tamo zlostavljali i ponižavali optužujući ih da su izdajnici, a zatim upućivali na front u Hrvatsku i BiH. Nekoliko desetina prisilno mobilisanih izbeglica izgubilo je život na borbenim linijama. Sudovi u Srbiji su do sada doneli više od 120 presuda kojima je utvrđena odgovornost Republike Srbije za nečovečno postupanje prema izbeglicama iz Krajine.
Pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) 2008. godine su za zločine nad srpskim stanovništvom u Oluji optuženi Ante Gotovina, zapovednik Zbornog područja Hrvatske vojske Split i glavni operativni zapovednik operacije Oluja u južnom delu područja Krajina; Ivan Čermak, zapovednik Zbornog mjesta Knin; i Mladen Markač, zapovednik Specijalne policije MUP-a Republike Hrvatske. Prvostepenom presudom iz 2011. godine, Gotovina i Čermak su osuđeni na 24 i 18 godina zatvora za ratni zločin i zločine protiv čovečnosti, dok je Markač oslobođen, da bi žalbenom presudom naredne godine, Gotovina i Čermak bili oslobođeni od krivične odgovornosti.
Žrtve, preživeli i porodice ubijenih i nestalih tokom Oluje nevidljive su žrtve za institucije Hrvatske i Srbije. Bilo da danas žive u Hrvatskoj ili Srbiji, oni nemaju nikakvu materijalnu, zdravstvenu ni psihosocijalnu podršku institucija. Do danas im nije priznat status civilnih žrtava rata. Naime, zakoni koji regulišu postupak priznanja statusa civilnih žrtava rata u obe države propisuju takve uslove koje žrtvama Oluje onemogućavaju sticanje ovog statusa. Vlada Republike Srbije nije pokazala spremnost da izmeni Zakon o pravima civilnih invalida rata, kako bi se i žrtvama Oluje priznao status civilnih žrtava rata. U martu 2020. godine u Srbiji je usvojen Zakon o pravima boraca, vojnih invalida, civilnih invalida rata i članova njihovih porodica u kojem žrtve iz operacije Oluja nisu prepoznati kao civilni invalidi rata čime je zadržano prethodno zakonsko rešenje.
Državne institucije Republike Srbije počele su zvanično da obeležavaju godišnjice Oluje zajedno sa Republikom Srpskom 2015. godine. Te godine uspostavljen je i Dan sećanja na sve stradale i prognane Srbe, koji se obeležava 5. avgusta kao dan žalosti. Iste godine održana je i prva zvanična komemoracija velikih razmera koja je počela simboličnim susretom Milorada Dodika i Aleksandra Vučića na sredini mosta na Rači. Na ovom mestu se ove godine gradi spomenik, a u planu je i razvijanje memorijalnog parka kod Sremske Rače.
Viktimološki diskurs koji prati državna obeležavanja Oluje politički zloupotrebljava žrtve i izvučen je iz šireg konteksta rata u Hrvatskoj. Pored toga što su žrtve i njihove porodice nevidljive za institucije Srbije, na obeležavanjima se ignorišu činjenice o prisilnoj mobilizaciji izbeglica po njihovom dolasku u Srbiju kao i o tome da izbeglice iz Krajine nisu bile dobrodošle u Srbiji. Osim toga, predstavnici Srbije i Republike Srpske ne spominju kontekst koji je prethodio Oluji i etničko čišćenje nesrpskog stanovništva koje je usledilo nakon zauzimanja velikih delova Hrvatske od strane različitih srpskih snaga.
Umesto priznanja i brige o žrtvama, državne vlasti u Srbiji zloupotrebljavaju žrtve ove operacije u nacionalističkim diskursima o snazi Srbije koji prate zvanična obeležavanja Oluje. Istovremeno, preživeli i porodice ubijenih i nestalih i dalje nemaju nikakva prava i podršku od strane institucija.
Fond za humanitarno pravo, 04.08.2020.
Peščanik.net, 04.08.2020.
Srodni linkovi:
Vladimir Veljković – Sećanje na navodni totalni rat
Nadežda Milenković – Monopol na poniženje
Vesna Rakić Vodinelić – Noga sama dodaje gas*
Vesna Pešić – Oluja utišana gestovima pomirenja
Meris Mušanović: Oluja – civilne žrtve rata i dalje obespravljene u Srbiji
OLUJA