Zahtevi za pravnom rehabilitacijom generala Milana Nedića, šefa kvislinške uprave u Srbiji 1941-1944, neodvojivi su od društvene depolitizacije njegove uloge za vreme nacističke okupacije. Tako depolitizovan, slučaj Nedićeve saradnje sa okupatorom biva imun na argumente koji ukazuju da se tu radilo o spovođenju (pro)fašističke politike u Srbiji za vreme Drugog svetskog rata. Logika takve depolitizacije je da ako nema politike nema ni fašizma, a samim tim je izlišna i pozicija antifašizma – koja bi svaki pokušaj rehabilitovanja učinila neprihvatljivim. Depolitizacija se odvijala na sledeći način.
Za „ponovno vrednovanje dela Milana Nedića, bez ideoloških predrasuda…“, založili su se još 1991. Anđelka Cvijić i Milenko Vasović u knjizi Milan Đ. Nedić – život, govori, saslušanja. Ideologija koja se ovde podrazumeva je ideologija i politika tadašnje KPJ (kasnije SKJ), koja je i presudila Nediću kao narodnom izdajniku, kvislingu i fašisti. Kada odstranimo ideologiju, odnosno svaku mogućnost vrednovanja, na raspolaganju nam ostaje „neideološki“ razum. Ovako ispražnjenom razumu nakon toga se na uvid nude određene istorijske činjenice. Radi se o tvrdnji da je Nedić u saradnju sa Nemcima ušao u cilju spasavanja srpskog naroda od biološkog nestanka: „…u Nedićevom prihvatanju saradnje s Nemcima ima i mudrosti i to one državničke kojoj je bilo… na umu očuvanje sopstvenog naroda nad kojim se nadvila pretnja totalnog uništenja“, kaže se dalje u istoimenoj knjizi. U argumentaciji ove vrste obično se navodi da je do uništenja naroda moglo doći najmanje u dva slučaja: 1) tako što bi nemački sateliti Hrvatska, Mađarska, Albanija i Bugarska, uz odobrenje Nemaca, podelili teritoriju Srbije između sebe; 2) ili tako što bi sami Nemci izvršili zatiranje naroda zbog ustanka, a na osnovu Hitlerove naredbe o streljanju 100 srpskih građana za jednog ubijenog nemačkog vojnika. Prvu mogućnost je Nedić otklonio samim činom pristanka da stane na čelo srpske kvislinške uprave, dok je drugu pokušavao da predupredi tako što je uz pomoć vojnog i policijskog aparata sprečavao pokretanje i širenje oslobodilačkog ustanka u Srbiji.
Istoričar Bojan Dimitrijević nedavno je ponovo izneo stare argumente: „On je oficir koji je… žrtvovao i svoje ime i svoju čast da bi možda spasio Srbiju od teških represalija koje su Nemci tada primenjivali u toku ustaničke 41. godine“. I dodao da je Nedić „sam bio svestan te svoje uloge da će mu pobednici suditi koji god da budu, ili komunisti ili ravnogorci“. Nema onda nikakvog razloga da se ne zadrži osuđujuća ocena politike Milana Nedića koja je donesena od strane komunista, imajući pre svega u vidu to da su partizani u Srbiji (i dalje) zakonski priznati za antifašistički pokret (baš kao i četnici), te samim tim borci protiv okupatora i njegovih saradnika. Čemu onda Dimitrijevićevo zalaganje za Nedićevu pravnu i istoriografsku rehabilitaciju? Koja je to pozicija koja se ne izgovara ali se podrazumeva?
Radi se o tome da kada kažemo da je neko izdajnik, izričemo etičku i političku ocenu, dok je želja za preživljavanjem prirodna odlika živih bića i samim tim ne podleže etičkim i političkim kriterijumima. Kada zdravim razumom, praznim od etike, politike i ideologije, uvidimo prirodnu Nedićevu brigu i majčinsku žrtvu za biološki opstanak srpskog naroda, kako ga onda možemo osuditi za izdaju. Prirodi se ne sudi. Zbog toga je Nedić u nekim izjavama i sam postao deo prirode. „Kao što Avala ne može izdati Beograd, tako ni Nedić nije mogao izdati Srbiju“ (Vreme, 14. maj 2009), izjavio je Matija Bećković 1992. godine nakon premijere predstave Đeneral Milan Nedić Siniše Kovačevića. I ne mora da se završi ni na ovome. Često se navodi podatak da je Nedić zbrinuo veliki broj srpskih izbeglica sa područja tzv. NDH i Kosova i Metohije. Zato bi budući odgovor na pitanje ko je bio Milan Nedić lako mogao da glasi – bio je humanista.
Peščanik.net, 12.10.2015.
Obavezna lektira: Olivera Milosavljević – Potisnuta istina, Kolaboracija u Srbiji 1941-1945; Ogledi 7, Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji 2006.
REHABILITACIJE U SRBIJI