Prodaja magle

Nije povoljno po Srbiju porediti je sa drugim jugoslovenskim državama. Čudno je zapravo da to nije nesporno. No, dobro.

Kao što se vidi u Tabeli 1 u čitavom jugoslovenskom periodu posle Drugog svetskog rata, srpska je privreda bila veća od svih drugih u zajedničkoj zemlji i svakako i od hrvatske. Ovo zato što je srpski, bez Kosova, ukupni proizvod (kako god da se računa: društveni proizvod, domaći proizvod, nacionalni dohodak) po glavi stanovnika bio iznad 50 posto slovenačkog i oko 80 posto hrvatskog, dok je u Srbiji bez Kosova bilo 60 do 70 posto više stanovnika nego u Hrvatskoj (i od tri i po do četiri puta više nego u Sloveniji).

Tabela 1: Bruto društveni proizvod po glavi stanovnika (Slovenija = 100, osim ako je drugačije naznačeno)

Tako da je u čitavom periodu od 1952. do raspada zemlje srpska privreda, bez Kosova, bila za oko trećinu veća od hrvatske. Ostale republike u Jugoslaviji su imale ukupni proizvod po glavi stanovnika negde oko 70 posto srpskog. Kosovska je proizvodnja po glavi stanovnika bila značajno manja, i zapravo se smanjivala, ne zato što je imala sporiji rast već zbog rasta stanovništva. Naravno, ako bi se uzela ukupna srpska privreda zajedno sa Kosovom, onda bi ona bila za oko 50 posto veća od hrvatske.

Ovde to nije tema ali je zanimljivo iz više razloga pomenuti da se u čitavom periodu socijalističke Jugoslavije relativni odnosi proizvodnje po glavi stanovnika među republikama nisu menjali, bar ne značajno ili trajno. Manje razvijeni krajevi nisu imali brži privredni rast od razvijenijih, što je svakako nepovoljna činjenica, ali nije bilo ni rastućih razlika među njima, što je svakako pozitivna činjenica. Različita regionalna demografska kretanja donekle modifikuju ove zaključke, ali ne kvalitativno, sa izuzetkom Kosova.

Na kraju devedesetih godina prošloga veka, kao što se vidi u Tabeli 1, slovenački je ukupni proizvod po glavi stanovnika bio oko 5 puta veći od srpskog i stoga je i slovenačka privreda bila veća od srpske. Hrvatska privreda je već tada bila nešto veća od srpske, jer je njen ukupni proizvod po glavi stanovnika bio dva i po puta veći.

Veoma je važno, međutim, zapaziti koliko su veliki privredni gubici svih jugoslovenskih zemalja osim Slovenije. Zbog toga su podaci upoređeni sa slovenačkim u Tabeli 1. U poslednjoj koloni je BDP po glavi stanovnika izražen u dolarima pod pretpostavkom da su zemlje na ulasku u novi vek zadržale razlike u odnosu na slovenačku privredu kakve su postojale praktično u čitavom jugoslovenskom, socijalističkom, periodu. Srpska bi proizvodnja po glavi stanovnika bila duplo veća, a hrvatska za trećinu. Crnogorska je takođe prepolovljena.

Ovo daje jasnu sliku koliki je bio veliki pad srpske privede devedesetih godina prošloga veka. Mereno po glavi stanovnika, srpska je privreda bila na sličnom nivou kao makedonska i tek nešto iznad crnogorske, dok su još gore prošli samo Bosna i Hercegovina i Kosovo.

Ako se porede srpska i hrvatska privreda po ukupnoj proizvodnji, BDP, na slikama 1 do 3 se vide promene od sredine devedesetih godina prošloga veka. U tekućim cenama i po tekućem kursu, Slika 1, hrvatska privreda je veća svakako od početka ovoga veka (kao i slovenačka). Razlika se nešto smanjuje posle izbijanja finansijske krize, na šta ću se vratiti. Takođe, prošle, 2020. godine epidemija je snažnije pogodila hrvatsku nego srpsku privredu, što je pre svega posledica velikog udela turizma u hrvatskoj privredi (o tome detaljno u mom radu Oporavak posle epidemije u Hrvatskoj i Srbiji). Na tome se ne mogu zasnivati predviđanja o veličini ovih privreda u sledećih nekoliko godina.

Dugoročno posmatrano, naravno, srpska bi privreda trebalo da bude veća od hrvatske kao što je i bila u drugoj polovini prošloga veka. A pogotovo od slovenačke. Naprosto zato što ima veće stanovništvo.

Slika 1: BDP u milionima evra, tekuće cene

Slika 2: BDP, milioni u evrima iz 2005, ulančane količine

Stvari stoje gore po srpsku privredu u ovom poređenju ako se posmatra realna veličina privrede, Slika 2. U stalnim cenama, svejedno koje se uzmu za osnovu,¹ srpska je privreda značajno manja od hrvatske u čitavom periodu od 1995. do danas. To znači da hrvatska privreda svake godine proizvede više robe i usluga od srpske količinski izraženo, a ne u domaćem novcu ili u evrima. Takođe, i slovenačka je privreda veća od srpske bez obzira što Srbija ima tri i po puta više stanovnika.

Kako se razlika ne menja osim neznatno u čitavom tom periodu, to znači da je ne samo srpski nego i hrvatski pad proizvodnje posle raspada Jugoslavije trajan.

Nijedna se nova država ne može pohvaliti nekim posebnim privrednim uspehom. Slika 3 prikazuje stope rasta u periodu od 1996. do 2020. Za sve tri privrede – slovenačku, hrvatsku i srpsku – se može reći da su imale najbolje rezultate u periodu posle 2000. godine i pre finansijske krize. Potom se rast ubrzava tek u poslednjih nekoliko godina pred izbijanje epidemije.

Slika 3: BDP, rast, godina na godinu, ulančane količine

No, ako se posmatraju stope rasta u čitavom periodu od 1996. do 2020, jasno je da nijedna od tri najveće jugoslovenske privrede nije prošla posebno dobro (slovenački prosečan rast 2,5 posto; hrvatski 1,9; srpski 3,1). Slovenija bi bila izuzetak zbog toga što je njen pad proizvodnje na početku devedesetih godina prošloga veka bio relativno mali i kratko je trajao, ali je onda došla finansijska kriza.

Razlika među trima privredama nije toliko u stopama rasta, koje su skromne, Tabela 2, posebno kada je reč o Hrvatskoj, već pre svega u dubini pada pre 1995-96, gde je srpski gubitak najveći – od oko 50 posto slovenačke proizvodnje po glavi stanovnika na oko 20 posto, uz gubitak stanovništva, Tabela 1. Stope rasta ostvarene u sledećih 25 godina nikako ne nadoknađuju izgubljeni privredni razvoj već ga zapravo produbljuju, jer su ispod mogućnosti ovih privreda. To je posledica privrednih politika koje su ove zemlje izabrale. Usled čega su posledice finansijske krize bile tako velike.

Tabela 2: Stope rasta, realne

Razlozi nisu isti. U slučaju Slovenije reč je o finansijskom sistemu, dok je u Hrvatskoj problem bio precenjeni realni kurs, a u Srbiji veliki trgovački deficit. U periodu posle finansijske krize su se relativni odnosi privreda minimalno promenili utoliko što je posebno hrvatska privreda praktično stagnirala ako se uzme period u celini. Ali kako ni srpska privreda nije imala neki značajniji privredni rast, relativni odnosi, posebno kada se poredi realna proizvodnja, se nisu bitno promenili. Srpska je privreda i dalje manja i od slovenačke, a nekmoli od hrvatske.

I zapravo, značajno poređenje jeste sa proizvodnjom po glavi stanovnika u drugim, u jugoslovenska vremena, manje razvijenim zemljama. Slika 4 pokazuje da je srpski BDP po glavi stanovnika manji nego crnogorski, a i razlika sa makedonskim je smanjena u odnosu na dugoročni odnos u zajedničkoj državi. I mnogo je manji od hrvatskog i pogotovo slovenačkog.

Ako se proizvodnja po glavi stanovnika u 2019, Slika 4, uporedi sa onom sa kraja devedesetih godina vidi se da su se relativni odnosi samo malo promenili. Prosečna stopa rasta srpske privrede je za 1 procentni poen veća od hrvatske i za 0,5 procentnih poena veća od slovenačke. Srpski BDP po glavi stanovnika u tekućim cenama i u evrima je negde na 50 posto hrvatskog i oko 25 posto slovenačkog što je malo poboljšanje. Hrvatska je takođe malo poboljšala odnos prema slovenačkom BDP po glavi stanovnika. Odnosi su nešto gori po Srbiju ako se BDP računa u stalnim cenama iz 2010 (podatak koji daje Eurostat). Potrebno je takođe uzeti u obzir da i Srbija i Hrvatska imaju negativan rast stanovništva, što podiže BDP po glavi stanovnika.

Slika 4: BDP per capita u evrima

Kada se sve to uzme u obzir onda je zaključak da je privredni napredak Slovenije spor i nezadovoljavajući dok privrede Srbije i Hrvatske nisu nadoknadile privredni pad iz devedesetih godina prošloga veka i značajno su zaostale za Slovenijom ako se uzme u obzir stanje u praktično čitavom periodu socijalističke Jugoslavije.

I zapravo je srpski privredni razvoj u poslednjih tridesetak godina katastrofalan. U odnosu na prethodni period u trajanju od oko 40 godina, srpska je privreda upola manja nego što bi trebalo da jeste, o dobrobiti sve manjeg broja stanovnika i da ne govorimo.

Političke odluke onih u Srbiji koji su ih donosili devedesetih godina prošloga veka trajno su unazadile srpsku privredu, a isto važi i za hrvatsku. Hrvatski pad proizvodnje je ipak bio znatno manji nego srpski, otuda je i hrvatska privreda veća od srpske, i taj se početni zaostatak ne nadoknađuje ni u odnosu na sopstveni razvoj niti uporedno.

Kako su u Srbiji već gotovo jednu deceniju na vlasti oni koji su donosili odluke devedesetih godina prošloga veka, zapravo je cinično neprestano isticati kako srpska privreda pobeđuje bivše jugoslovenske zemlje u privrednom napretku i kako će, posebno, srpska privreda konačno biti veća od hrvatske kao da nije skandal upravo to da nije i to zbog odluka koje su donosili oni ili vođe koje su oni sledili.

Ovaj cinizam je politički delotvoran najverovatnije iz dva razloga. Jedan je agresivna propaganda kojom se osporavaju pobude onih koji se pozivaju na činjenice i drugi je nedostatak stručne i građanske hrabrosti društvenih naučnika.

Peščanik.net, 22.09.2021.

1. Eurostat koristi tri godine kao osnove: 2005, 2010, 2015. Što je godina bliža, to se realni odnosi približavaju nominalnim u skorijoj prošlosti. Uzeo sam 2005. jer je preglednija, inače se ništa kvalitativno ne menja ako se uzme bilo koja godina za osnovu.

The following two tabs change content below.

• Biografija
• Latest Posts

Vladimir Gligorov

Vladimir Gligorov (Beograd, 24. septembar 1945 – Beč, 27. oktobar 2022), ekonomista i politikolog. Magistrirao je 1973. u Beogradu, doktorirao 1977. na Kolumbiji u Njujorku. Radio je na Fakultetu političkih nauka i u Institutu ekonomskih nauka u Beogradu, a od 1994. u Bečkom institutu za međunarodne ekonomske studije (wiiw). Ekspert za pitanja tranzicije balkanskih ekonomija. Jedan od 13 osnivača Demokratske stranke 1989. Autor ekonomskog programa Liberalno-demokratske partije (LDP). Njegov otac je bio prvi predsednik Republike Makedonije, Kiro Gligorov. Bio je stalni saradnik Oksford analitike, pisao za Vol strit žurnal i imao redovne kolumne u više medija u jugoistočnoj Evropi. U poslednje dve decenije Vladimir Gligorov je na Peščaniku objavio 1.086 postova, od čega dve knjige ( Talog za koju je dobio nagradu „Desimir Tošić“ za najbolju publicističku knjigu 2010. i Zašto se zemlje raspadaju) i preko 600 tekstova pisanih za nas. Blizu 50 puta je učestvovao u našim radio i video emisijama. Bibliografija

Latest posts by Vladimir Gligorov (see all)

• Kosmopolitizam je rešenje - 21/11/2022
• Oproštaj od Vladimira Gligorova - 10/11/2022
• Vladimir Gligorov, liberalni i nepristrasni posmatrač Balkana - 03/11/2022