Tokom NATO bombardovanja teritorije Crne Gore, u Murinu su 30. aprila 1999. poginuli učenici Miroslav Knežević, Olivera Maksimović i Julijana Brudar, te radnik Vukić Vuletić, penzioner Manojlo Komatina i domaćica Milka Kočanović.
Njihova pogibija je za Crnu Goru bila krvavi rezultat presedana u međunarodnim odnosima: vojne intervencije NATO-a u nekadašnjoj SRJ bez prethodne autorizacije od strane UN-a. Porodice nastradalih u Murinu nas svake godine podsjećaju na ovu krvavu i besmislenu prospu. Pored gubitka članova porodice, za njih, kao i za mnoge stanovnike Crne Gore, pogibije civila u Murinu simbolizuju nepravednost i nelegalnost tadašnje NATO intervencije.
Naglašena patetika žrtve NATO bombardovanja, koja dominira javnim prostorom u Srbiji i u Crnoj Gori, interpretira ova dešavanja kao nemoralan akt saveza koji je produžena ruka imerijalističke politike SAD-a. Parafrazirajući Erika Gordija, bombardovanje NATO-a je centralni događaj u konstruisanom sjećanju o krvavim 1990-im. Kao da se tih godina ništa drugo nije dogodilo na našem prostoru.
Pobornici političkog diskursa i ideologije Dveri koji se slažu sa stavovima Mitropolita Amfilohija, tadašnju intervenciju vide kao agresiju i pokušaj kolonizacije, te kao “bezbožno i tiransko nasilje,” i “nastavak nacifašizma 20. vijeka”. Dalja analiza ovih interpretacija zahtijeva obimno i specijalističko medicinsko znanje, koje potpisnik ovih redova ne posjeduje.
Oni u Crnoj Gori i Srbiji koji se nalaze na liberalnoj i prozapadnoj strani političke i ideološke barikade, interpretiraju NATO intervenciju kao neminovan akt izazvan nastojanjem tadašnje srpske vlasti pod kontrolom Slobodana Miloševića da Kosovo etnički očisti od albanskog življa. Stavom o neminovnosti ove vojne akcije mnogi pokušavaju da marginalizuju legitimnu kritiku pravne utemeljenosti unilateralnog djelovanja NATO-a.
Albansko stanovništvo na Kosovu i širom Balkana ovu intervenciju analizira iz svoje vizure. Armanda Hysa sa londonskog Univerzitetskog koledža, kaže da se taj datum obilježava kao dan kada je Kosovo oslobođeno od srpske okupacije. Ovakva percepcija prošlosti nije novina na etnički miješanom i nacionalizmom zatrovanom prostoru, kakav je Balkan. Oni koji su heroji i oslobodioci za jednu naciju su, kao po pravilu, okupatori i zločinci za drugu. U albanskom narativu o NATO bombardovanju SRJ nema pomena o paravojnim jedinicama koje su počinile zločine nad nealbanskim stanovništvom. Nema pomena ni o likvidaciji srpskih civila u selu Klečka, na primjer.
NATO i njegove članice i dalje vide tadašnju intervenciju u humanitarnim kategorijama, i tvrde da su bombe donijele slobodu i demokratiju Kosovu. Kritičari tadašnje NATO intervencije, kakav je Dejvid Marples, smatraju da je bombardovanje Beograda bila najveća greška koju je ovaj savez ikada počinio, i da su intervencija i konstituisanje nezavisnog Kosova pod budnim okom Zapada samo proizveli još jedan ‘zamrznuti konflikt’. Jedno je sigurno: bombardovanje je dunulo vjetar u jedra nacionalistima u oba suprotstavljena tabora, učvrstilo već postojeći antizapadni i antiamerički sentiment u Crnoj Gori i u Srbiji i produžilo politički život Slobodanu Miloševiću.
Valja naglasiti da sve žrtve NATO bombardovanja zaslužuju poštovanje i pomen, i za njihove duše ja palim svijeće u mojem dvorištu. Problem nastaje kada crkve, partije, i vlade ovo poštovanje počnu primjenjivati selektivno i samo na “naše” žrtve. Poštovanje nestaje onog trena kada “naši” mrtvi postanu najvažnija, ako ne i jedina valuta kojom se obilježavaju istorijske godišnjice u Crnoj Gori. Fokusiranje na naše mrtve, naravno, ćuti o razlozima koji su doveli do vojne intervencije, jer bi navođenje tih razloga značilo prepoznavanje hiljada albanskih civila na Kosovu koji su mučeni i likvidirani od strane srpskih snaga bezbijednosti. To bi značilo suočavanje sa stotinama hiljada izbjeglica u Kukešu i Tropoju i sa zločinom u zatvoru u Dubravi. To bi, konačno, značilo suočavanje sa činjenicom da su “naši” vitezovi u maskirnim uniformama počinili ratne zločine protiv civilnog stanovništva i postali djecoubice, silovatelji i pljačkaši.
Uvjeren sam da nije moguće odati poštovanje “svojim” žrtvama, a da se istovremeno ćuti o žrtvama drugih, i o razlozima za sva ta stradanja. Iako vrlo rijetko citiram vjerske poglavare, ovdje ću podsjetiti na riječi počivšeg patrijarha Pavla da je “duša srpskog naroda umrljana krvlju etničkih Albanaca”.
Današnji vjerski i politički pomeni poginulima su, kao po pravilu, potkovani porukama koje demonizuju Zapad i svakog ko bi se usudio da kritikuje lokalnu i regionalnu politiku što je dovela do intervencije. Žrtve NATO bombardovanja se bezrezervno pozicioniraju u topli zagrljaj nacionalizma, pa Miroslav, Olivera i Julijana prestaju biti đeca i nevine žrtve pogrešne međunarodne politke i postaju simboli nacionalnog stradanja Srba. Mislim da se ovim vrijeđa njihova dječija nevinost i naše sjećanje na njih. Ne bismo smjeli zaboraviti da današnje pomene žrtvama organizuje ista ona vjerska struktura koja je dragovoljno pričešćivala Crvene beretke prije njihovog polaska u zločinacku misiju na Kosovo. Da li znamo imena đece, žena i staraca, čiju su krv oni prosuli po dvorištima albanskih kuća na Kosovu?
Pravna problematičnost NATO intervencije i nesuvisle političke projekcije koje su tu intervenciju omogućile ne bi smjele biti prepreka da se pogledamo u poslovično ogledalo, i tih 78 dana bombardovanja procijedimo kroz rešeto iskrenosti i poštovanja za sve žrtve.
Monitor, 28.03.2014.
Peščanik.net, 28.03.2014.
