Od kako je projekat DPS-a o simfoniji između države i (crnogorske) crkve izgubio na izborima 2020. godine, nova parlamentarna većina svoj politički legitimitet crpi iz pokreta litija i odnosa sa velikodostojnicima SPC-a. Otuda i sastanak crnogorskih političara sa patrijarhom u Beogradu. U saopštenju SPC-a se kaže da je patrijarh Porfirije razgovarao sa „odgovornim političkim ličnostima iz Crne Gore“: potpredsednikom vlade Dritanom Abazovićem, dva ministra i četiri narodna poslanika.
Patrijarh je saslušao sagovornike i „njihovo viđenje situacije“ u Crnoj Gori i izneo svoj stav da se Crkva neće uplitati u međustranačka nadmetanja i da se ona moli za dobro, mir i napredak svih crnogorskih građana. Ali je dodao i da je siguran da će Temeljni ugovor između Crne Gore i SPC-a biti potpisan čim se „normalizuju političke prilike“ u Crnoj Gori. Aktuelni premijer Zdravko Krivokapić je istog dana, kada su mediji izvestili o poseti patrijaršiji, obavestio javnost da je vlada spremna da potpiše ugovor. U medijima se mogao pročitati i eksplicitniji patrijarhov stav da će sadašnja vlada izgubiti podršku u skupštini, te da bi sklapanje ugovora u takvim okolnostima kasnije „moglo biti osporeno i ne bi imalo legitimitet“.
U vezi sa eventualnim formiranjem nove vlade, Mitropolija crnogorsko-primorska je zvanično rekla da ne podržava stvaranje nove manjinske vlade jer bi to moglo posredno ili neposredno vratiti na vlast „bogoborni bivši režim“. Na osnovu čega bi se moglo zaključiti da u mitropoliji i dalje imaju najviše poverenja u aktuelnog premijera. Vlast DPS-a ipak nije bila „bogoborna“ i ako bi se preciznije određivao njen karakter u kontekstu pravoslavlja i politike pre bi se reklo da je bila potencijalno crkveno raskolnička. U prilog ove teze govori i tekst Temeljnog ugovora, koji očigledno nastoji da predupredi stvaranje paralelne pravoslavne crkvene uprave u Crnoj Gori, van crkvenog poretka SPC-a.
Temeljni ugovor mora biti usaglašen sa interesima obe strane, rekao je Abazović patrijarhu u Beogradu, ponavljajući stav koji je ranije više puta javno iznosio i Krivokapić. Već je rečeno da je glavni interes SPC-a bio očuvanje kanonskog poretka i zato u tekstu ugovora nema „elemenata nasleđa“ pokojnog mitropolita Amfilohija (Episkopski savet, zatim formulacija „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“ itd) budući da ti elementi sugerišu na određenu posebnost i autonomiju crkvene uprave. A težnja da se SPC-u garantuje nepovredivost crkvene uprave se očituje još u preambuli ugovora.
Tamo piše da ugovorne strane, Crna Gora koju zastupa Vlada Crne Gore i SPC-a, u nameri da urede pravni okvir međusobnih odnosa, polaze „od činjenice da je Hrišćanska Crkva na prostoru današnje Crne Gore prisutna od apostolskih vremena i njenog kontinuiteta kroz istorijsko pravoslavno i crkveno ustrojstvo od osnivanja Zetske, Budimljanske i Humske Episkopije (1219) u sastavu Žičke Arhiepiskopije, Pećke Patrijaršije, odnosno Srpske Pravoslavne Crkve“, nakon čega sledi nabrajanje eparhija koje čine SPC u Crnoj Gori. Ovim delom preambule SPC je sebi osigurala priznanje svog kanonskog kontinuiteta, dok se pojedinim članovima ugovora potvrđuje i nadležnost organa SPC-a na teritoriji Crne Gore, na primer nadležnosti Sabora SPC-a (član 6) u crkvenim poslovima. Odeljak koji može biti problematičan, nalazi se u članu 13. gde se kaže: „Nadležne vlasti u Crnoj Gori neće razmatrati zahtjeve za izgradnju vjerskih objekata koji nemaju pismeno odobrenje nadležnog eparhijskog Arhijereja, u skladu sa zakonom i autonomnim propisima Crkve“. Naime, ako bi kod države registrovana CPC imala nameru da negde sazida pravoslavni hram, da li bi to značilo da prethodno mora zatražiti odobrenje od nadležnog eparhijskog arhijereja SPC-a?
Ugovorne strane u preambuli teksta ugovora uvažavaju „istorijsku ulogu Srpske Pravoslavne Crkve, a posebno Mitropolije Crnogorsko-Primorske za vrijeme crnogorskih mitropolita-gospodara, kao i njenu ulogu u državnosti (kurziv – V.V.) Crne Gore i društvenom, kulturnom i obrazovnom razvoju“. Pisci preambule su izabrali njenu strožiju pravnu ulogu kao uvodnog dela, kojim se iskazuje motiv donošenja i određuju ciljevi nekog pravnog akta, ali bi možda bilo korisno da se u preambuli formuliše i deklarativni stav o uvažavaju državne nezavisnosti Crne Gore. Ili je takva formulacija izostala jer su pisci ugovora smatrali da se to podrazumeva.
Takođe, na početku preambule ugovorne strane se pozivaju na međunarodno pravo, slobodu veroispovesti koju garantuje crnogorski ustav, i načelo odvojenosti crkve i države, u nameri da urede svoje međusobne odnose. Međutim, preambula je mogla sadržati i vrednosno određenje obe strane o nekim elementima moderne državnosti, na primer o načelu odvojenosti države i verskih zajednica, kao neupitnim tekovinama moderne civilizacije. Tako uloga SPC-a u crnogorskoj državnosti ne bi mogla biti tumačena drugačije, odnosno kao da je imala neki drugi prvobitni cilj i zamisao od stanja kakvo je danas.
Iako su za vreme Krivokapićeve vlade u skupštini usvojene izmene spornog Zakona o slobodi veroispovesti, zbog kojeg su i pokrenute protestne litije, kasnije se u odnosima vlade i SPC-a kao prvorazredno pitanje nametnulo potpisivanja Temeljnog ugovora. Izostanak potpisivanja će stalno koristiti i beogradski režimski mediji kao municiju za napad na Krivokapićevu vladu i njega lično. Mada je iz perspektive beogradskog režima u stvari glavni Krivokapićev politički greh to što nije pristao da se uklopi u Vučićevu regionalnu političku mapu poslušnih piona, a na šta su drage volje pristajali neki od političara iz parlamentarne većine. Sa jakom opozicijom u parlamentu i još uvek uticajnim predsednikom Milom Đukanovićem, nelojalnom skupštinskom većinom koja je podložna uticaju srbijanskog autokrate, uz nedovoljno lično političko iskustvo i realne izazove Crne Gore – Krivokapić je praktično učestvovao u nemogućoj misiji i biće pravo čudo ako se i dalje održi na mestu premijera.
Javnosti nije poznato šta je ometalo potpisivanje Temeljnog ugovora. Episkop Irinej Bulović je za glavnog krivca označio premijera Krivokapića, ali se ipak ne može otkloniti ni sumnja da je vrh SPC-a u saradnji za režimom u Beogradu odlagao potpisivanje u cilju političkog pritiska na neposlušnog crnogorskog premijera.
Peščanik.net, 29.01.2022.
ČIJA JE CRNA GORA
