„Neka bude zapisano da ja, kao dobar Španac, protestujem protiv tog termina španska groznica“, zabilježio je 1918. godine madridski ljekar Eduardo García-Triviño López. Za razliku od ostalih (uglavnom zaraćenih) evropskih zemalja, u medijskom prostoru (neutralne) Španije nije prećutkivana pojava novog razornog gripa. Tako je prerogativ najsmrtonosnije pandemije 20. stoljeća dobio ime po jednoj državi i jednom narodu.
Kada je 1900. u San Francisku izbila epidemija bubonske kuge, ispostavilo se da je nulti pacijent zapravo bio stanovnik kineskog kvarta. Tom prilikom je najstariji i najveći Chinatown u Americi stavljen u svojevrsni rasno-etnički karantin, u kom se nije našao nijedan bijelac. Čuveni američki ljekar Walter Wyman se tada usudio reći da je bubonska kuga „orijentalna bolest, karakteristična za rižojedce“. Sto dvadeset godina kasnije, u jednoj od svojih martovskih press-konferencija u Bijeloj kući, američki predsjednik Donald Trump je ocijenio kako je najadekvatniji naziv za COVID-19 zapravo – kineski grip.
Sa druge strane, Ryan A. Davis u svojoj knjizi The Spanish Flu: Narrative and Cultural Identity in Spain, 1918, pozivajući se na Patricka C. Hogana i njegovo kognitivno tumačenje nacionalizma, opisuje na koji način su u onovremenoj Španiji kreirani prototipski herojsko-žrtveni narativ i ideja o španskom gripu kao stranom osvajaču, koji je najednom prestao biti grip i postao spoljašnja prijetnja cjelokupnoj španskoj naciji. Dakle, iako je javni diskurs, kako bilježi Davis, predstavljao tek kolekciju novosti, izvještaja, izdvojenih mišljenja, brojki i sličnih podataka vezanih za virus, opštenarodno iskustvo sa pandemijom je sasvim lako transformisano u narativ o ugroženosti španske države i njenog nacionalnog tkiva. Ovakve primjere možemo zamijetiti i u našem regionu, gdje se u nekim post-jugoslovenskim zemljama skladaju (state-sponsored) numere, u kojima se pjeva o ugroženosti države („Crna Goro, ljubavi naša! Ne daj se mala, ne daj se ti!“); ili se konferencije za novinare i twitter objave završavaju u državobraniteljskom duhu („Živela Srbija!“), dok se individualna dimenzija (nadolazećih) problema zanemaruje.
Stoga, pošto pandemija utihne, nemojte očekivati vijesti u kojima će biti objavljeno kako je pobjednik u ovom procesu (recimo) zdravlje ljudi, ili to da su koronu savladali (primjerice) nauka ili kakvo čovječanstvo; već se dajte pomiriti sa činjenicom da su glasovitu pobjedu nad virusom zapravo izvojevale države-nacije, čime su potvrđene snaga i moć državnog aparata, nacionalnog jedinstva i kolektivnog duha.
U kontekstu i podtekstu sličnih scenarija, neki referentni evropski politikolozi (Colijn, Özkirimli) uveliko koriste termin koronacionalizam. Istovremeno, belgijska socijalistička poslanica u Evropskom parlamentu Kathleen Van Brempt, prije nekoliko sedmica, ovim je terminom označila antievropsko djelovanje flamanskih nacionalističkih partija, u prvom redu evroskeptične Nove flamanske alijanse i separatističkog Flamanskog interesa, koje zajedno u parlamentu Flandrije (u ovom trenutku) kontrolišu blizu 50% poslaničkih mandata. Sa druge strane, dok evropska javnost bruji o srljanju Orbánove Mađarske u novi autoritarizam, zanemaruju se znakovite izjave poljskog premijera Morawieckog o tome kako su za širenje korona virusa u Poljskoj (u prvom redu) odgovorni stranci.
Uticajni haški Clingendeal Institut je nedavno objavio paper alert u kojem upozorava da nedostatak solidarnosti unutar Evropske unije ne prijeti samo njenom zdravstvu i ekonomiji, već i njenoj bezbjednosti. Ostavimo po strani zatvaranje granica unutar Šengen zone ili gotovo unisone izjave premijera Italije i Španije, koji su saopštili kako Evropska unija, bez solidarnosti, rizikuje da propadne kao projekat; osvrnimo se na nešto egzaktnije poruke koje pristižu sa evropskog juga. Prema podacima dva aprilska istraživanja italijanskog javnog mnjenja (Sondaggi Bidimedia, Tecnè) više od 40% ispitanika je optiralo za izlazak Italije iz EU i eurozone. „Ko govori o Evropi, vara se!“, govorio je Bizmark Gorčakovu 1876. godine.
Iz navedenog proizilazi da COVID-19 polako, ali sigurno (re)aktuelizuje koncept nacionalne države, za koji se dugo vremena vjerovalo da, usljed globalizacijskih trendova, obitava na aparatima kao relikt (pret)prošloga vijeka. Tako je jedna globalna pandemija dala zamah novim (starim), u prvom redu, evropskim nacionalizmima. Kakav odgovor priprema EU, kao najranjivija instanca u ovom procesu? Osim neuspješnih pokušaja mutualizacije duga (sa zajedničkim garancijama) na makro nivou; šta to EU efektivno čini (recimo) na Zapadnom Balkanu, kako bi spriječila sve intenzivniju penetraciju kineskih ekonomskih interesa na ovom prostoru? Sjetimo se (tek na trenutak) razornog zemljotresa u Zagrebu, koji i danas nepomično stoji zaboravljen na obodima starokontinentalne javnosti, dok stanovnici jedne evropske prijestonice ostaju bez krova nad glavom i poručuju: „Nikome nije stalo do grada i ljudi. Nikome.“
Vrijedi se, na kraju, prisjetiti dragocjenog teksta francuskog ekonomiste Thomasa Pikettyja iz 2018. A New Deal for Europe (a koji je integralno prenio i Peščanik). Piketty u spomenutom tekstu poziva na socijalnu i demokratsku rekonstrukciju eurozone, uvođenje zajedničkog poreza na dobit korporacija, otpisivanje dugova (ili stavljanje moratorijuma na njihovu otplatu), te investiranje u rast. U kontekstu otpisivanja dugova, on predlaže kao model – organizaciju velike evropske konferencije o dugovima, po uzoru na one poslije Drugog svjetskog rata. Podsjećanja radi, tada je (Zapadnoj) Njemačkoj u okviru Londonskog sporazuma o njemačkom vanjskom dugu (1953) oprošteno 50% spoljnih dugovanja, odnosno oko 15 milijardi njemačkih maraka (u današnjoj vrijednosti: nešto više od 38 milijardi eura).
Baš kao što je u 19. stoljeću Bizmarkova Njemačka bila najodgovornija za narušavanje tzv. evropskog koncerta, zbog čega je i prevladao princip nacionalne rekonstrukcije Evrope, tako je današnja Njemačka najodgovornija za buduću arhitekturu (post-pandemijskog) evropskog političkog prostora. Od nje zavisi da li će se ta arhitektura bazirati na novom solidarnom poretku, ili će se Evropa survati nazad, u nacionalističku provaliju. Post-jugoslovenski prostor mora biti dio te nužne i moguće evropske solidarnosti; u protivnom će se pretvoriti u snop etnocentričnih, mekih diktatura i neliberalnih demokratija, zavisnih od istočnog kapitala.
Autor je asistent na katedri za političku istoriju, na Humanističkim studijama (UDG) u Podgorici.
Peščanik.net, 29.04.2020.
KORONA