Od kada je započeo rat u istočnoj Ukrajini, zapadni mediji su usmjeravali relativno malo pažnje na lidere proruskih paravojnih formacija u tom regionu. Posljedica standardnog zapadnog portretisanja Putinovih ideoloških jurišnika kao krvožednih i bezosjećajnih ruskih nacionalista bila je da se doskora malo znalo o njihovim decenije dugim ratnim biografijama.
Obaranje malezijskog putničkog aviona i povezanost paravojnog lidera takozvane Donjecke Narodne Republike Ivana Vsevoldoviča Girkina (ratno ime Strelkov) sa ovim zločinom je donekle promijenilo situaciju. Informacije o dosadašnjoj vojnoj karijeri Strelkova koje su dospjele u javnost zavređuju da se ponove i potkrijepe informacijama koje su do sada bile manje poznate, i da se time makar malo upotpuni slika o motivima i aspiracijama njegovog sadašnjeg vojevanja u Ukrajini.
Od početka sukoba, komandant Strelkov projektuje sliku o sebi kao misterioznom i romantičnom vojniku. On vjeruje da je inkarnacija srednjovjekovnog pravoslavnog viteza. Strelkov sebe vidi i predstavlja kao branioca Rusije, te kao zaštitnika i promotera njenih pravoslavnih vrijednosti. Istovremeno, poistovjećuje se sa Suvorovom i Kutuzovom, i time se jasno pozicionira nasuprot zapadnoj Evropi, koju vidi kao neprijatelja.
No, svakim danom se ta pažljivo slikana ikona guli, a na svjetlo dana izbija lice gospodara rata koji je svoj krvavi zanat ispekao na mnogim bojištima Azije i Evrope. Posebno je važno naglasiti značaj bosanskog iskustva ovog paravojnog lidera. Šta je to što povezuje Strelkova i Bosnu?
Po sopstvenom priznanju, Girkin (Strelkov) se borio u oba čečenska rata. Osim toga, bio je aktivan tokom sukoba u Transnistriji (Moldavija) u junu i julu 1992. Takođe je duže od pet mjeseci ratovao na strani bosanskih Srba, od 1. oktobra 1992 do 26. marta 1993 godine. Svoja tamošnja iskustva je opisao u Bosanskom Dnevniku, koji je kasnih 1990-ih objavio u nastavcima u ultradesničarskim ruskim novinama Zavtra (Sjutra), pod imenom ‘Igor G.’ Strelkov je bio pripadnik Druge Ruske dobrovoljačke jedinice pod komandom Mihaila Trofimova. Ova jedinica se borila u rejonu Višegrada uz Drugu Podrinjsku i Drugu Majevićku brigadu vojske para-države Republike Srpske.
U nedavnom novinskom tekstu o njegovim bosanskim avanturama, Đanluka Mezafiore je povezao Strelkova sa masakrom oko 3000 bošnjačkih civila u opštini Višegrad tokom 1992. godine. Ruski dobrovoljci iz njegove jedinice su takođe povezivani sa mučenjima i ubistvima civila islamske vjeroispovijesti u motelu Vilina Vlas.
Primarni izvori i preživjeli svjedoci mučenja i ubijanja civila u Višegradu tokom jeseni 1992. i zime 1993. godine tvrde da su ruski dobrovoljci pomagali lokalnoj jedinici za likvidacije poznatoj po imenu Osvetnici. Njihov vođa je bio Milan Lukić. On je, skupa sa Sredojem Lukićem i Mitrom Vasiljevićem (sva trojica su u Hagu osuđeni na duge kazne zatvora za počinjene ratne zločine), te sa Vidojem Andrićem, Momirom Savićem, Željkom Lelekom, Bobanom Šimšićem, Novom Rajakom, Nenadom Tanaskovićem, Oliverom Krsmanovićem, Draganom Savićem i drugim pripadnicima Osvetnika, mučio, silovao i ubijao višegradske Bošnjake i Bošnjakinje.
Po raspoloživim podacima, svaki deseti građanin predratne opštine Višegrad je ili ubijen, ili se vodi kao nestao. Svjedokinja koja je preživjela silovanje u motelu Vilina Vlas, Mevluna Jašarević, tvrdi da su ruski vojnici bili prisutni u sobi u kojoj je silovana lokalna ljepotica Jasmina Alispahić. Jasmina se u jednom trenutku otrgla ruskom vojniku koji je stezao okovratnik njene krvave košulje, i kroz zatvoren prozor sobe na trećem spratu skočila u smrt (ili u spasenje).
Da li je i Strelkov bio u motelu Vilina Vlas? Kako je ovo bosansko iskustvo uticalo na njegovo formiranje stava o Ukrajincima, odnosno, ne-Rusima što naseljavaju teritoriju na koju Strelkov i ostali ruski nacionalisti polažu takozvano istorijsko pravo?
Učešće Strelkova u vojnim operacijama oko Višegrada je bio proizvod napora koje su bosanski Srbi uložili da na svoju stranu privuku dobrovoljce iz Rusije, Ukrajine i Grčke. To je rađeno na platformi tobožnje ugroženosti pravoslavlja i slovenstva u Bosni i Hercegovini. Strelkov je bio dio kontigenta od oko 700 ruskih dobrovoljaca, koji su se pridružili bosanskim Srbima oko Višegrada tokom jeseni 1992. godine. Dokumentarni film Srpska Epika, Pavela Pavlikovskog, prikazuje razgovor koji je Radovan Karadžić 1992. godine vodio sa ruskim ultra-desničarskim i nacionalističkim piscem Eduardom Limonovom. Nakon što je Limonov s nekoliko rafala ispaljenih na grad testirao srpski mitraljez okrenut ka Sarajevu, Karadžić je uvjeravao svog gosta da su bosanski Srbi već pokrili putne troškove za ,,nekoliko stotina” ruskih dobrovoljaca koji su trebali doći na Pale za koji dan.
Od ukupno 700 dobrovoljaca, njih 37 je poginulo u borbama oko Višegrada. Vlasti takozvane Republike Srpske su 5. novembra, 2011. godine otkrile spomenike Andreju Nikolajeviču Nimenku, Vasiliju Viktoroviču Ganievskom-Kozaku, Vladimiru Sofranovu, Dimitriju Popovu, i drugim poginulim dobrovoljcima. Istovremeno, te iste vlasti nijesu dopuštile da se na spomenik višegradskim žrtvama Osvetnika upiše riječ koja izaziva noćne more kod balkanskih nacionalista svih boja: genocid.
Treba takođe obratiti pažnju na model ratovanja koji u Ukrajini koristi Strelkov, kao i na njegove političke aspiracije. Ovdje se nameće poređenje sa ratnim zločincem i para-vojnim liderom Željkom Ražnatovićem Arkanom. Poput Arkana, i Strelkov svoju borbu definiše u nacionalnim i vjerskim okvirima, a sebe doživljava i projektuje kao spasioca nacije. Ovaj osjećaj svemoćnosti ga je doveo u tačku u kojoj je nedavno uputio upozorenje i Putinu da se mora više zalagati za Ruse u Ukrajini. Kritika Putina legitimizuje Strelkova kao novog, odnosno, budućeg lidera Rusije. Kao i Arkan prije njega, i Strelkov koristi nasilje nad civilima i teror kao model borbe. Sve ovo od njegove paravojske kreira lojalnu glasačku mašinu za buduće političke utakmice. Poput Arkanovih fudbalskih huligana i tigrova, Strelnikovi dobrovoljci se ubrzo mogu premetnuti u političke operativce. Brutalnost koja je odlikovala Arkanov život i aktivnosti, kao i brutalnost koja se pripisuje Strelkovu ne treba da nas zaslijepi. Strelkov može biti mnogo toga, ali on zasigurno nije naivan i priprost. On sebe vidi kao političkog lidera u regionu i budućeg predstavnika Donjecka u ruskoj Dumi. Sjetićete se da je Arkan bio poslanik koji je u Skupštini Srbije predstavljao Kosovo.
Kako god da se stvari budu odvijale, bilo bi korisno i potrebno da međunarodne institucije kakav je, recimo, sud u Hagu, iznova pregledaju dokazni materijal iz bosanskog rata i pravno odmjere ulogu koju su u tom sukobu imali ruski dobrovoljci, i sam Strelkov.
Monitor, 08.08.2014.
Peščanik.net, 18.08.2014.
UKRAJINA