Foto: Predrag Trokicić
Prevelika moć crkve je jedan od uzroka dehristijanizacije i obratno, što je crkva siromašnija i skromnija to je veći njen ugled u javnosti. Zapažam takođe da je slabija crkva manje sklona retorici zastrašivanja u odnosu prema hrišćanima i nehrišćanima. (Žan Delimo)
U istinitost poruke narodnog pevača da je „zemaljsko za malena carstvo, a nebesko uvek i doveka“ možemo se lako uveriti i na primeru iz naše novije istorije. Svega 10 godina od proglašenja srpskog carstva na Gazimestanu i ustavnih amandmana iz 1989. kojima je pokrajina Kosovo i Metohija stavljena pod kontrolu tadašnje SR Srbije – to carstvo se raspalo zbog ustanka većinskog albanskog naroda i intervencije NATO pakta 1999. Skoro 20 godina kasnije, ponovo imamo cara u Beogradu, ali bez Kosova.
U poslednje vreme su između predstavnika SPC i vlasti učestale nesuglasice u vezi sa pitanjem Kosova. Za razliku od prethodnih, sadašnji nedemokratski režim u Srbiji ne želi da uključi SPC u rešavanje tog važnog državnog pitanja, kao ni ostale institucije u zemlji (recimo Narodnu skupštinu). Sa svoje strane, SPC je jedan od jačih takmaca na polju nacionalizma. Crkva je verovatno prva ustanova koja sa velikom sigurnošću može detektovati eventualnu nacionalnu izdaju u vezi sa Kosovom – što neke vladike već uveliko i čine.
Ustav iz 2006. nije propisao državnu religiju, ali su odredbe o Kosovu i Metohiji kao sastavnom delu Republike Srbije dovele SPC, kao čuvara Kosovskog zaveta, do paradoksalne pozicije pridruženog ustavnopravnog faktora i garanta i promotera politike koja ima za cilj očuvanje Kosova u sastavu Srbije. SPC je tako simbolički, ali i realno, postala konstitutivni deo političkog sistema stvorenog 2006. godine. Zbog toga se u odbrani od kritika upućenih iz redova sveštenstva po pitanju Kosova vlast i njeni mediji ne pozivaju na princip odvojenosti Crkve i države, već ostaju u okvirima klasičnog nacionalističkog narativa o domaćim izdajnicima i stranim plaćenicima, nalazeći ih sada i među crkvenim velikodostojnicima. Nedemokratska vlast i SPC se nadmeću oko toga ko od njih ima preče pravo u definisanju opštenacionalnog programa. U zavisnosti od situacije, Crkva igra ulogu sistemskog partnera ili opozicije državi.
Sveti arhijerejski sabor izneo je nedavno svoj predlog obavezujućeg srpskog nacionalog stanovišta. Polazeći od toga da je kosovsko pitanje na prvom mestu „srpsko crkveno“, a zatim i „nacionalno i državno pitanje prvog reda“, sabor je izjednačio političku odgovornost Crkve i države u očuvanju Kosova i Metohije „te naše istorijske pokrajine u granicama Srbije“. Gledište SPC je ovo: dve političke instance, jedan nacionalni cilj. Istovremeno, Crkva se žali da nije uključena u briselske pregovore sa albanskom stranom, iz čega možemo zaključiti da vlast ne deli njene stavove o jednakoj političkoj odgovornosti. U tom smislu, režim samo nastavlja sa praksom eliminacije bilo kakve opozicije u Srbiji, u nameri da ne bude kontrolisan od bilo koga.
Kada sabor episkopa jedne pomesne Crkve javno stavi do znanja da ima teritorijalne političke ciljeve, nije teško konstatovati da je proces sekularizacije crkvene svesti u SPC dostigao neslućene razmere. Episkopi su Crkvu podredili naciji i poistovetili je sa nacijom – odnosno sa svetom. Tako da između SPC i sveta više nema razlike. Prema hrišćanskom shvatanju, robovanje svetu izaziva očaj i strah: „Kosovo i Metohija, sa našeg stanovišta, nije pitanje ni nacionalne ideologije ili mitologije niti, štaviše, samo teritorije već predstavlja samu srž našeg crkveno-narodnog bića i postojanja, bez koje se gubimo u procesu opšte globalizacije i sekularizacije“. Priznavanje nezavisnosti Kosova „dugoročno bi ugrozilo opstanak naše Crkve i naroda i doprinelo proglašavanju srpskih svetinja za kosovske ili albanske spomenike kulture. Sve bi to ubrzano dovelo do dezintegracije pravoslavnog hrišćanskog identiteta u celom srpskom narodu“ (kurziv V.V). Suština Crkve više nije neprolazno nebesko carstvo nego dogmat o teritoriji Kosova i Metohije koja je srž i biće srpske Crkve i naroda, bez kojih i vernom narodu i sveštenstvu preti nestanak i smrt. Da je Kosovski zavet zaista izraz Novog zaveta, episkopi bi sagledavali svet kroz Hristovo Vaskrsenje – i ne bi bili u vlasti straha i smrti. Jedina nada koja im preostaje u novom veroispovedanju jeste vaskrsenje srpske države na Kosovu.
Položaj Srba u regionu, a posebno onih na Kosovu i Metohiji retka je prilika kada od visokih predstavnika SPC možemo čuti nešto o važnosti ljudskih i građanskih prava, potrebi izgradnje demokratskog društva u kojem su svi građani slobodni, pravno zaštićeni i bezbedni, bez obzira na versku i nacionalnu pripadnost. Takođe se ispravno ukazuje i na kršenje pravnih normi od strane vlasti, diskriminaciju na osnovu nacionalne i verske pripadnosti, te na opasnost od korupcije i kriminalizacije političkog života na štetu građana – naročito na Kosovu. Tako se stiče utisak da je SPC prihvatila i druga ustavna načela neophodna za dostojanstven život ljudi.
Ali i u Srbiji država i društvo boluju od istih boljki. Ipak, SPC o tim problemima ćuti. Zar tamo gde su većina, pravoslavni vernici srpske nacionalnosti mogu živeti i bez pravnog poretka, političkih sloboda i demokratije? Ispada da su za SPC principi ljudskih i građanskih prava prostorno ograničeni i rezervisani samo za teritorije nad kojima ne postoji efektivna vlast Republike Srbije – odnosno države Kosovskog zaveta. Međutim, onde gde te vlasti ima, episkopi SPC ne pokazuju javno interesovanje za sprovođenje načela civilizovanog društva.
SPC neprestano širi i strah od Albanaca (ili, prema potrebi, crnogorskih vlasti): Albanci su palili Pećku patrijaršiju 1981, rušili srpske manastire, oni grade etnički čistu državu u kojoj nema mesta za Srbe i slično. Sve to otežava izgradnju međuetničkog poverenja između Srba i Albanaca, ma gde oni živeli.
Da je zauzela iskrene i promišljene hrišćanske stavove o dostojanstvu i slobodi svake ljudske ličnosti, građanskim pravima ili borbi protiv siromaštva, SPC bi danas u Srbiji mogla da bude ozbiljan centar smirenog hrišćanskog otpora lažljivom režimu gordog vlastodršca. Tabana se izgleda ugodnijom i širom stazom. Lakše je čuvati stečene privilegije, nego koračati trnovitim putem društvene pravde.
Peščanik.net, 07.08.2018.
KOSOVO
