Krajem prošle godine Sinod Aleksandrijske patrijaršije objavio je saopštenje u kojem izražava najdublje žaljenje zbog odluke Moskovske patrijaršije da na kanonskoj teritoriji koja je do sada tradicionalno pripadala Aleksandriji, osnuje paralelnu crkvenu upravu (egzarhat). U saopštenju objavljenom u januaru Sinod Aleksandrijske patrijaršije kaže da ovakav potez Moskve vidi kao „nemoralnu invaziju, odmazdu, ucenu i osvetu“ zbog toga što je pre nekoliko godina Aleksandrija priznala autokefalnost Pravoslavne crkve Ukrajine. Za sveštenstvo koje će ući u Egzarhat Moskovske patrijaršije u Africi, Sinod Aleksandrijske patrijaršije tvrdi da se radi o licima koja su se ranije sama „uklonila“ iz Crkve, koja su pod nekom vrstom crkvene zabrane, ili koja sebi pripisuju pravoslavnost, ali koja nikada nisu pripadala Aleksandrijskoj patrijaršiji. Skoro iste kategorije lica čine i sveštenstvo Pravoslavne crkve Ukrajine, koju je Aleksandrija – sledeći odluku carigradskog patrijarha Vartolomeja – priznala (licemerstvu u pravoslavlju nema kraja).
Aleksandrijska patrijaršija, kaže se dalje u saopštenju, ostaje verna pravoslavnom crkvenom predanju i kanonima, dok rusku stranu optužuje da je zaražena etnofiletizmom i sekularnim duhom „neo-kolonijalizma“, koji pretenduje na svetsku dominaciju, a koji je davno poznat na „napaćenom afričkom kontinentu“. S druge strane, ruska crkva ne krije da je njen potez osnivanja egzarhata u Africi motivisan crkvenom situacijom u Ukrajini.
Odgovarajući na optužbe iz Aleksandrije i Konstantinopolja (Istanbula) da je Ruska pravoslavna crkva narušila kanonski poredak u Africi, predsednik Odeljenja za spoljne crkvene odnose RPC-a mitropolit Ilarion ocenjuje da carigradski patrijarh „živi u paralelnoj realnosti“, budući da prethodno nije poštovao kanonski poredak na teritoriji Ukrajine. Dok je potez RPC-a u Africi, kaže dalje Ilarion, direktna posledica delovanja patrijarha Vartolomeja pri pokušaju „legalizacije ukrajinskog raskola“. Ruska crkva očekuje da se prvo uspostavi kanonski poredak u Ukrajini, vraćanjem na stanje pre priznavanja Pravoslavne crkve Ukrajine, i da će tek tada biti moguće razgovarati o uspostavljanju kanonskog poretka pravoslavnih crkava i na drugim mestima u svetu. Ali dok se to ne dogodi, RPC je primorana da donosi „nestandardne odluke“ (u stvari nekanonske odluke, prim. V.V.) kao što je i ona o uspostavljanju crkvene uprave Moskovske patrijaršije u Africi, rekao je mitropolit Ilarion.
U nedavnom intervjuu za časopis ruskog ministarstva spoljnih poslova „Međunarodni život“, srpski patrijarh Porfirije je ponovio zvanični stav SPC-a povodom Ukrajine. Patrijarh je rekao da uprkos tome što je Carigradska patrijaršija sa lakoćom zanemarila kanone, učenje o Crkvi i vekovno ustrojstvo Pravoslavne crkve u vezi sa ukrajinskim pitanjem, SPC ne odustaje od „ljubavi prema Majci Crkvi“ (Carigradu). Pružajući istovremeno i „snažnu podršku“ mitropolitu Onufriju, koji se nalazi na čelu Ukrajinske pravoslavne crkve koja priznaje Moskovsku patrijaršiju. SPC se moli i nada da će doći dan kada će biti odbačeni svi „vanpravoslavni anticrkveni uticaji i necrkveni projekat“ (autokefalna PCU, prim. V.V.) koji nije doneo dobra Ukrajini, te da će se pravoslavne crkve vratiti bratskom „svepravoslavnom rešavanju svih problema“, smatra srpski patrijarh. Izbalansiran stav u datim okolnostima, s obzirom da sada obe zavađene strane ništa ne sprečava da se umešaju u pitanja koja su u nadležnosti SPC-a, na primer u Makedoniji. Sa druge strane, višedecenijski makedonski raskol pre pokazuje da je sposobnost pravoslavnih crkava za zajedničko rešavanje međusobnih nesuglasica na nezavidnom nivou.
U intervjuu se patrijarh nije složio sa direktnom paralelom – koju je napravio novinar – između crkvenih prilika u Ukrajini i Crnoj Gori. Ali su zato kasnije na poznatom ruskom pravoslavnom sajtu „Pravmir“ (Orthodox Christianity and the World), nekoliko patrijarhovih rečenica (iz drugog dela u intervjuu) prenete tako kao da je patrijarh Porfirije samoinicijativno napravio tu paralelu. Ruskim je medijima izgleda stalo da širem auditorijumu prikažu da SPC i RPC dele potpunu saglasnost kada je u pitanju ocena evropskih političko-crkvenih prilika.
U jordanskom gradu Amanu održan je 2020. skup predstavnika dela pravoslavnih crkava, na inicijativu jerusalimskog patrijarha, koji je bio posvećen prevazilaženju podela u pravoslavnom svetu, ali koji je zbog nedolaska vaseljenskog patrijarha završen bez uspeha. Iako se sve strane pozivaju na crkveno pravo (kanone) u svoju korist, nije baš jasno kako se na osnovu formalnih izvora crkvenog prava, nastalih vekovima ranije u sasvim drugačijim istorijskim uslovima od današnjih, može postići rešenje. Pravoslavne crkveno pravne norme mahom su nastale u doba Vizantijskog carstva i ne mogu potpuno odgovarati političkoj stvarnosti nacionalnih država. Naročito ako više ne postoji zajednička volja Crkve, kao bitan materijalni (stvaralački) izvor crkvenog prava.
Odlukom da osnuje egzarhat u Africi, RPC je u potpunosti zakoračila na teren crkvene realpolitike. A time se vodi i Ruska Federacija kada je u pitanju Ukrajina. Zvanični stav ruske državne i crkvene diplomatije u vezi sa ukrajinskom crkvenom krizom glasi da carigradski patrijarh Vartolomej narušava jedinstvo pravoslavnih crkava za račun spoljne politike SAD. No, ako je to tačno, onda do prevazilaženja raskola između Carigrada i Moskve i ponovnog uspostavljanja crkvenog jedinstva u pravoslavlju neće doći brzo. Političko rešenje krize i dogovor između Rusije i SAD-a u vezi sa Ukrajinom nije na vidiku, dok je vojno bezbednosna situacija na granici između Rusije i Ukrajine u poslednje vreme izuzetno složena. Za sada je jedino izvesno da su pravoslavne crkve u međusobnom ratu, s tim što one ratuju kanonima.
Peščanik.net, 25.01.2022.
UKRAJINA
