Nedavno sam proveo ispunjenu i intelektualno stimulativnu sedmicu u Berlinu. Uprkos relativno dobrom poznavanju nemačke političke scene (ako vas interesuje Evropa, morate pratiti događanja u Nemačkoj) nisam očekivao toliko malodušnosti koju sam osetio u gotovo svakom razgovoru. U Berlinu sam predstavio novu knjigu, Vizije nejednakosti, održao predavanje o globalnoj nejednakosti, govorio na okruglom stolu Saveza nemačkih sindikata i učestvovao u pokretanju sajta posvećenog imovinskoj nejednakosti u Nemačkoj. Sretao sam različite ljude: profesore, sindikalne lidere, ljude bliske vladajućoj SPD, eksperte za nejednakost, novinare koji su me intervjuisali, čak i nekoliko političara koji su držali govore različitim povodima. Kod svih sam primetio visoku dozu pesimizma, kako u javnim istupima tako i u privatnim razgovorima.
Šta je uzrok tog pesimizma? Evo okvirne liste: inflacija i visoke cene energije, ekonomska stagnacija (rast blizu nule), uspon ekstremne desnice, politička paraliza, pad izvoza u Kinu, zaostajanje nemačke automobilske industrije, visoka imovinska nejednakost, nesavršena asimilacija stanovništva rođenog van Nemačke, neefikasnost nemačke železnice, mračne ulice Berlina (zbog štednje), potpuna politička zavisnost od Amerike. Zavisno od sagovornika, teme razgovora i raspoloženja, lista bi mogla biti i znatno duža.
Strancima koji u Nemačku dolaze bez mnogo predznanja takav pesimizam izgleda neutemeljeno. Na pozitivnoj strani državne knjigovodstvene kartice je ukupno bogatstvo zemlje, priliv više od jednog miliona izbeglica uz Sirije i gotovo isto toliko iz Ukrajine, kao i puna zaposlenost. Ipak, mračni tonovi preovlađuju.
Rekao bih da pesimizam dominira ne samo zbog ratova u Ukrajini i Izraelu/Palestini, kao i opšte neizvesnosti koja vlada svetom i posebno Evropom, već i zbog izvesnih paralela između briga koje okupiraju današnje Nemce i zbivanja u Nemačkoj od pre 100 godina. Mislim da današnji događaji kod Nemaca izazivaju tri velika straha: to su strah od nekontrolisane inflacije, strah od propadanja demokratije i strah od uspona antisemitizma. Sva tri vuku korene iz vajmarskog perioda. Kao i u slučaju čoveka koga je ujela zmija, strah od ponavljanja sličnog događaja ne proističe iz objektivne procene opasnosti već iz doživljene traume i potrebe da se preduzme sve što je potrebno da se trauma ne ponovi.
Strah od inflacije koja je uništila kredibilitet Vajmarske republike ima dugu istoriju. Rezultat tog straha je izuzetno oprezna monetarna i fiskalna politika u Nemačkoj posle kraja Drugog svetskog rata. Ogromna je razlika između današnje jednocifrene stope inflacije i inflacije u periodu 1921-23. kada je stopa dostizala 30.000 procenata. Ali današnja inflacija je generisana pre svega rastom cena osnovnih životnih potreba kao što su energija i hrana. Stopa je možda niska, ali efekti inflacije su neravnomerno distribuirani i najviše pogađaju siromašne slojeve društva.
Zato pitanja imovinske nejednakosti i redistribucije dobijaju na značaju. Uprkos godinama vladavine socijaldemokrata i razvijenim institucijama socijalne države, nejednakost u Nemačkoj je veoma visoka. Prema istraživanju SOEP, 39 procenata Nemaca poseduje neto bogatstvo ravno ili približno nuli, a gotovo 90 procenata raspolaže zanemarljivo malim finansijskim bogatstvom (mesečni prihodi od imovine manji od 100 evra po osobi). To znači da je imovinska nejednakost u Nemačkoj (zavisno od izabranih parametara) jednaka ili veća od one u Americi. Takođe, činjenica da su mnoga velika bogatstva zaštićena konkurentskim odnosom između poreskih vlasti zemalja članica EU ili skrivena u poreska utočišta pojačava utisak da teret krize nije pravično raspoređen.
Drugi strah je strah od destabilizacije demokratije. I za ovaj strah se može tvrditi da je preuveličan ako se oslanjamo samo na brojke. Ali uspon Alternative za Nemačku kao stabilne parlamentarne stranke, s podrškom od oko 10 procenata glasova, za koju se pokazalo da nije samo prolazna moda kao nekada Republikanci, podseća Nemce da izgledi za nagli zaokret udesno ili jačanje uticaja desnice u budućim koalicionim vladama nisu zanemarljivi. Naravno, Alternativa za Nemačku se ne protivi demokratskom načinu upravljanja zemljom i čini se i da nema šansi da postane dominantna članica u nekoj novoj koaliciji. Ovo je, zapravo, više strah od postepene erozije demokratije, kao u Mađarskoj i možda Poljskoj. Opšta forma i neke od važnih odlika demokratskog sistema će biti sačuvani, ali neki jednako važni elementi će nestati.
Treći strah je verovatno najmanje racionalan, mada je veoma rasprostranjen. Snažna i možda preterana podrška Nemačke Izraelu u tekućem ratu na Bliskom istoku očigledno ima korene u događajima iz Drugog svetskog rata, u pokušaju iskupljenja za počinjene zločine, što su svi političari još od formiranja Savezne Republike Nemačke prihvatali kao jedno od osnovnih načela, jednako važno kao demokratsko ustrojstvo zemlje i nezavisnost sudstva. Ironija je u tome što u žaru iskupljivanja Nemačka sada bespogovorno prihvata politike koje za rezultat imaju ratne zločine protiv civilnog stanovništva. Kao lik iz neke grčke tragedije, pokušavajući da se iskupi za zlodela iz prošlosti, Nemačka pristaje na nova zlodela u sadašnjosti.
U već mračnoj atmosferi globalnog ekonomskog posustajanja Evrope, konstantnog pritiska migranata s juga koje Evropa izgleda nije u stanju da integriše (kao što pokazuje zatvaranje granica u nordijskim zemljama), zavisnosti od uvoza energije i odsustva jasno definisane politike, ovi strahovi su i mene ponukali da neuobičajeno mračne berlinske ulice – i dobro osvetljene i živahne klubove i restorane – posmatram s više strepnje nego što možda zaslužuju.
Global inequality and more 3.0, 15.11.2023.
Preveo Đorđe Tomić
Peščanik.net, 07.12.2023.
ANTISEMITIZAM